AHDEB

“Kanbur” anlamındaki el-Ahdeb lakabını hangi sebepten dolayı aldığı bilinmemektedir. Hz. Hüseyin’in soyundan olup 1242 (1826) yılında Trablusşam’da doğdu. Memleketinde dil, edebiyat ve İslâmî ilimler alanında tahsil gördü. Özellikle fıkıh ve edebiyatta ihtisas sahibi oldu; ayrıca şiir yazdı. İstanbul ve Mısır’ı ziyaret ederek devrin meşhur âlimleriyle görüştü. Lübnan’da Şûfin bölgesi valisinin şer‘î işler danışmanı oldu. 1853’te hıristiyan-Dürzî çatışması patlak verince Trablus’a döndü. Bir yıl sonra Beyrut’a davet edilerek önce şer‘î mahkeme nâibliğine, sonra da aynı mahkemenin başkâtipliğine tayin edildi. Bu görevini aralıksız otuz yıl sürdürdü. Bu müddet zarfında S̱emerâtü’l-fünûn gazetesinde yazılar yazdı. Daha sonra Beyrut Maarif Meclisi üyesi seçildi. Başta Fransa ve İngiltere olmak üzere, o günün güçlü devletleri, Araplar’ın Osmanlı Devleti’nden ayrılması için büyük gayretler sarfediyor ve bu alandaki faaliyetlerini özellikle değişik mezheplere bağlı hıristiyan halkın bulunduğu Suriye ve Lübnan’da yoğunlaştırıyorlardı. Ahdeb böyle bir ortamda Osmanlı hilâfetine sonuna kadar bağlı kaldı ve muhaliflere karşı mücadele verdi. 4 Mart 1891’de Beyrut’ta vefat etti ve Bâşûre Mezarlığı’na defnedildi.

Hanefî fıkhındaki derin bilgisiyle tanınan, nazımda ve nesirde üstün bir kabiliyete sahip olan Ahdeb’in on beş kadar eserinin hepsi dil, edebiyat, tarih ve ahlâk alanlarındadır. Başlıca eserleri şunlardır:

1. Ferâʾidü’l-leʾâl fî (naẓmi) Mecmaʿi’l-ems̱âl. Ahdeb bu eserinde, Meydânî’nin Mecmaʿu’l-ems̱âl adlı eserindeki darbımeselleri altı bin beyit halinde nazmederek bunların ilk defa kim tarafından söylendiğini ve ne anlama geldiklerini açıklamıştır. Eser iki cilt halinde basılmıştır (Beyrut 1312).

2. Keşfü’l-meʿânî ve’l-beyân ʿan Resâʾili Bedîʿizzamân. Bedîüzzaman el-Hemedânî’nin Resâʾil’inin şerhidir (Kahire 1304; Beyrut 1890).

3. Tafṣîlü’l-yâḳūt ve’l-mercân fî icmâli târîḫi devleti Benî ʿOs̱mân. 144 sayfalık muhtasar bir Osmanlı tarihidir (Beyrut 1304).

4. Tafṣîlü’l-lüʾlüʾ ve’l-mercân fî fuṣûli’l-ḥikem ve’l-beyân. Hikmet, edebiyat ve çeşitli öğütlerden oluşan eser iki yüz elli fasıldan meydana gelmiştir (Beyrut, ts.).

5. Maḳāmât. Harîrî’nin Maḳāmât’ı tarzındaki seksen makāmeden ibarettir (Beyrut, ts.).

6. Ferâʾidü’l-eṭvâḳ fî ecyâdi meḥâsini’l-aḫlâḳ. Zemahşerî’nin Maḳāmât’ı tarzında nazım ve nesir olarak yazılmış yüz makāmeyi ihtiva eder (Beyrut, ts.).

7. en-Nefḥu’l-miskî fi’ş-şiʿri’l-Beyrûtî. Seksen bin beyit kadar olduğu tahmin edilen şiirlerinden bir kısmını ihtiva eden bir divandır (Beyrut 1283).

8. Teʾhîlü’l-ġarîb. İbn Hicce el-Hamevî’nin muhâdarâta dair S̱emerâtü’l-evrâḳ adlı eserinin zeyli olup onunla birlikte basılmıştır (Kahire 1300).

9. Reddü’s-Sehm ʿani’t-taṣvîb ve ibʿâdühû ʿan merma’ṣ-ṣavâb bi’t-taḳrîb. Saîd eş-Şertûnî’nin es-Sehmü’ṣ-ṣâʾib adlı eserine reddiyedir (İstanbul 1291).

10. Keşfü’l-ereb ʿan sırri’l-edeb (Beyrut 1293).

11. Tuḥfetü’r-rüşdiyye fî ʿulûmi’l-ʿArabiyye (Beyrut 1285).

12. Veşyü’l-yerâʿa fî ʿulûmi’l-belâġa ve’l-berâʿa (Beyrut 1286/1870).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 509 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.