AHMED SÂFÎ BEY

İstanbul Bahçekapı’da dünyaya geldi. Bahçekapı’daki sıbyan mektebinden sonra Vâlide Sultan Rüşdiyesi’nden mezun oldu. Babası Tatlıdilzâde İbrâhim Bey’in memuriyeti sebebiyle Anadolu ve Rumeli’de birçok şehirde bulundu. 1865’te İstanbul’da Maliye Hazinesi İstikraz Odası’nda memur olarak göreve başladı. Bu dönemde Tokatlızâde Hacı Ahmed Efendi’den Arapça, Mirza İsmâil’den Farsça öğrendi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı döneminde iplikhâne, askerî misafirhâne ve hastahane başkâtipliği yaptı. Savaştan sonra Selânik Fırka-i Askeriyyesi’nde başkâtip, Aydın vilâyetindeki Menteşe ve Tavas’ta ağnâm ve a‘şâr memuru, Tekaüt Sandığı Mektûbî Kalemi’nde mümeyyiz ve müdür olarak çalıştı. Kırk sekiz yıl süren memuriyet hizmetinden 1913’te emekli oldu. Sefînetü’s-Sâfî adlı eserini bu dönemde kaleme almaya başladı. 1917-1918 yıllarında Evkaf Nezâreti adına Defter-i Hâkānî Nezâreti Münâkalât Kalemi’nde görev yaptı. Ardından Sahaflar Çarşısı’nda bir dükkân açıp kütüphanesindeki 2000 cilt kadar kitabı satmaya başladı. 1921’de bütün kitapları elden çıkarıp evinde inzivaya çekildi. Vefatından bir yıl önce Sultanahmet’te Dizdâriye Camii civarındaki Özbekler Tekkesi’nde cuma geceleri Mes̱nevî okutuyordu. Ahmed Sâfî Bey 24 Mayıs 1926 tarihinde vefat etti ve Anadolukavağı’ndaki şehitlikte defnedildi. Sâfî Bey’in Fatih’in Çarşamba mahallesinde ikamet eden Nakşibendî Hâlidî şeyhlerinden Yanyalı İsmet Efendi’ye intisap ettiği, ancak tarikatını gizlediği söylenir. Geniş bir kültüre sahipti. Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin düşüncelerine bağlı, şiir ve ilm-i simyâ gibi konulara meraklı ilginç bir şahsiyettir. Döneminin meşhur ilim, kültür ve tasavvuf erbabından Hüseyin Vassâf, Bursalı Mehmed Tâhir, İbnülemin Mahmud Kemal ve Ahmet Avni Konuk ile tanıştığı, Türkçe, Arapça ve Farsça’ya vâkıf olduğu anlaşılmaktadır.

Eserleri. 1. Sefînetü’s-Sâfî. On sekiz ciltten meydana gelen eser 1913-1924 yılları arasında kaleme alınmıştır. Müellif eserde kendi döneminde yaşayan ya da kısa bir süre önce vefat etmiş olan bazı âlim, şeyh ve şairlerin biyografilerine, eser ve şiirlerine yer vermiştir. Sefînetü’s-Sâfî, Osmanlılar’ın son dönemindeki İstanbul’un kültürel ve sosyal hayatıyla ilgili önemli bilgi ve belgeler içermektedir. İstanbul’daki bazı semtlerin tarihi, kaynak suları, yangınlar, meyhâneler, fiyat listeleri, edebiyat, hat ve mûsiki bunlardan bazılarıdır. Kahve, çay, tütün, kuşlar ve çiçekler gibi konulara da temas edilen Sefînetü’s-Sâfî’nin tasavvuf tarihi açısından ayrı bir değeri vardır. Bazı meşayihin hal tercümeleri, vahdet-i vücûd, Bektaşîlik, Hurûfîlik, ilm-i simyâ ve tasavvuf hakkında verilen bilgiler tasavvuf, edebiyat, tarih ve kültür tarihi araştırmacıları için önemli bir kaynaktır. Kemal Edip Kürkçüoğlu, “İmparatorluğumuzun son devir fikriyatını araştıracak olanlar bu eserden müstağni kalamaz” demiştir. Yazma nüshası İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Enstitüsü’nde mevcut olan eserin mikrofilmi Süleymaniye Kütüphanesi Mikrofilm Arşivi’nde kayıtlı olup (nr. 2096) bu mikrofilmden yapılan fotokopi baskısı İstanbul’da İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) ve İlmî Araştırmalar Merkezi (İLAM) kütüphanelerinde bulunmaktadır. Eserin Sabatayistler’den bahseden bölümü Ertuğrul Düzdağ tarafından yayımlanmıştır (Dönmeler Âdeti: Selânik’te Yaşayan Sabataycıların Gizli Hayatı Hakkında 120 Yıl Önce Yapılmış Bir Araştırma, İstanbul 2001).

2. Divan (Süleymaniye Ktp., Zühdü Bey, nr. 538).

3. Mecmûam (İstanbul 1311).

Ahmed Sâfî Bey, 1885-1886 yıllarında on beş günde bir yayımlanan Şu‘le dergisinin editörlüğünü yapmış, dergi üç dört sayı neşredildikten sonra kapanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 50-51 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.