AMR b. MA‘DÎKERİB

Yemen’deki Mezhic kabilesinin Zübeyd koluna mensuptur. Câhiliye devrinde doğdu. Kabilesinin reisi idi. İslâm öncesi hayatı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Hz. Muhammed’in İslâmiyet’i yaydığını öğrenince, durumu araştırmak üzere kavminden, bazı kaynaklara göre Murâd kabilesinden on kişi ile beraber hicretin 10. yılında (631-32) Medine’ye geldi. Hz. Peygamber’le görüştükten sonra müslüman oldu. Medine’den dönerken yine kabilesinin reisi olarak kaldı. Ancak daha önce müslüman olan ve Zübeyd kabilesini de içine alan bölgeye vali tayin edilen Ferve b. Müseyk’e bağlandı.

Rivayete göre ikinci dereceden bir idareci olmak Amr’ın gücüne gittiği için, yalancı peygamberlerden Esved el-Ansî Yemen’i hâkimiyeti altına almaya çalıştığı sırada irtidad etti ve Esved tarafından Mezhic emirliğine tayin edildi. Fakat kısa bir süre sonra irtidad olaylarını bastırmak üzere Hz. Ebû Bekir tarafından gönderilen ordu kumandanı Muhâcir b. Ebû Ümeyye’ye teslim oldu. Halifenin huzuruna getirildiğinde suçunu itiraf etti. Tövbekâr olarak yeniden İslâmiyet’e döndü ve memleketine gitti. Daha sonra Medine’ye geldiğinde Hz. Ebû Bekir tarafından Suriye’nin fethinde görevlendirildi. Yermük Savaşı’nda (15/636) bulundu ve savaş sırasında bir gözünü kaybetti. Hz. Ömer devrinde Sa‘d b. Ebû Vakkās ile Irak fethine katıldı. Kādisiye Savaşı (16/637) öncesinde Hz. Ömer Sa‘d’a yazdığı mektupta, 2000 kişiye bedel iki kişi gönderdiğini haber verdikten sonra, onlarla istişare etmesini ve kendilerinden faydalanmasını tavsiye etmişti. Bunlardan biri Tuleyha b. Huveylid, diğeri Amr b. Ma‘dîkerib’di. Yiğitliğinden dolayı ona “Arap cengâveri” unvanı verilmişti. Kādisiye’de gösterdiği kahramanlık müslümanları kendisine hayran bıraktı. Nihâvend Savaşı’ndaki (21/641) hezimeti zafere çevirenlerin başında gelen Amr’ın bu savaşta aldığı yara bir türlü iyileşmedi. Rey’in Rûze kasabasında vefat etti ve Kirmanşah’a gömüldü (bk. Yâkūt, III, 78). Kādisiye’de şehid düştüğüne dair rivayetler güvenilir olmaktan uzaktır. Son derece cesur ve zeki olan Amr, aynı zamanda gür bir sese sahipti. Öldüğü zaman 120 yaşlarındaydı.

Muhadramûn şairleri arasında yer alan Amr b. Ma‘dîkerib’in şiirleri savaşa ve kabilesinin methine dairdir. Önce Ebû Amr eş-Şeybânî, daha sonra İbnü’l-A‘râbî ve Sükkerî tarafından III. (IX.) yüzyılda meydana getirilen divanını, İbn Hacer el-Askalânî IX. (XV.) yüzyılın ikinci yarısında, Abdülkādir el-Bağdâdî de şerhiyle birlikte XI. (XVII.) yüzyılın sonlarında görmüş olmalarına rağmen eser bilindiği kadarıyla günümüze ulaşmamıştır. Blachère tarafından derlenen şiirleri 225 beyit tutan on dokuz kasideden ibarettir. Daha sonra şairin çeşitli kaynaklarda bulunan şiirleri Iraklı edebiyatçı Hâşim et-Taân tarafından Dîvânü ʿAmr b. Maʿdîkerib adıyla toplanarak Bağdat’ta yayımlanmıştır (1970). Mutâ‘ et-Tarâbîşî de taradığı 200 kadar kaynakta Amr b. Ma‘dîkerib’e nisbet edilen 600’den fazla beyit tesbit etmiş, ona ait olmayanları ayıklamak suretiyle 300 beytini Şiʿru ʿAmr b. Maʿdîkerib adıyla Dımaşk Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye yayınları arasında neşretmiştir (1972; 1985). İbn Manzûr Lisânü’l-ʿArab’da onun otuz üç beytini örnek (şâhid) olarak kullanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 3. cildinde, 88 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.