ARÂİSÜ’l-MECÂLİS

Eserin matbu nüshaları Ḳıṣaṣü’l-enbiyâʾ el-müsemmâ bi-ʿArâʾisi’l-mecâlis başlığını taşımaktadır. Yazma nüshalarda ise Nefâʾisü’l-ʿarâʾis ve yevâḳītü’t-tîcân fî ḳıṣaṣi’l-Ḳurʾân (Brockelmann, GAL Suppl., I, 592), en-Nefâʾis fî mebdeʾi’d-dünyâ ve’l-ʿarâʾis fî ḳıṣaṣi’l-enbiyâʾ (Karatay, Arapça Yazmalar, III, 406) gibi başlıklar yer almaktadır.

Sa‘lebî Şâfiî mezhebinden olup meşhur bir akaid bilgini ve müfessirdir. En önemli eseri el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân’dır. ʿArâʾisü’l-mecâlis’i bu eserinde bulunan peygamberlerle ilgili bölümleri genişletmek ve ilâveler yapmak suretiyle meydana getirmiştir. Ancak müellif tefsirinde geçmiş peygamberler ve kavimlerle ilgili haber ve kıssaları aktarırken çok defa doğru olanla efsane ve hurafeleri birbirine karıştırmış, mevzû hadisler ve aslı olmayan kıssalar da nakletmiştir. İsrâiliyat nakli ile meşhur olan tefsirindeki bilgilerin çoğunu ʿArâʾisü’l-mecâlis’ine de almıştır. Bu eserinde kıssa uyduranların (kussâs) mübalağalarından uzak kalmasına rağmen Kâ‘b, Vehb b. Münebbih gibi İsrâiliyat rivayetiyle tanınan kimselerin nakillerine yer vermiş, Kitâb-ı Mukaddes ve onun dışındaki kaynaklarda mevcut bazı bilgileri de aktarmıştır. Meselâ arzın yaratılışı, Hz. Âdem’in boyu, Hz. Yûsuf ve kardeşleriyle ilgili kıssalardaki bilgilerin çoğu, Hulefâ-yi Râşidîn’in Ashâb-ı Kehf ile görüşmesi, Hârut ve Mârut kıssasındaki rivayetler sağlam kaynaklara dayanmamaktadır. ʿArâʾisü’l-mecâlis bu kusurlarına rağmen yaygın bir şöhret kazanmıştır. Eser, “meclis”-“bab” düzeni içinde yazılmıştır. Kitapta otuz iki meclis vardır. Yazar bazı bölümler için “fasıl” başlığını da kullanmıştır. Meclisler ve fasıllar gökler, yer ve içindekilerin yaratılması, Hz. Âdem’den Ashâbü’l-fîl’e kadar geçen bütün peygamberler ve velîlerin hayatları gibi konuları ihtiva eden yüzden fazla babdan oluşmaktadır.

ʿArâʾisü’l-mecâlis’in çeşitli yazma nüshaları mevcut olup bunların bazılarında müstensihler metne daha başka konular da eklemişlerdir (bk. C. Brockelmann, İA, X, 125; GAL Suppl., I, 592). Eser birçok defa basılmıştır (Kahire 1297, 1303, 1306, 1308, 1310, 1314, 1321, 1324, 1340, 1370/1951; Bombay 1306). ʿArâʾisü’l-mecâlis’i Mehmed b. Yûsuf el-Çerkezî Kısas-ı Enbiyâ adıyla Türkçe’ye tercüme etmiştir (İstanbul 1282). Ayrıca Mûsâ b. Hacı Hüseyin el-İznikî’ye (ö. 833/1429-30) ait eski bir tercümesi daha bulunmaktadır ki bibliyografik kaynakların bahsetmediği bu tercümenin birinci cildinden iki nüsha Süleymaniye Kütüphanesi’nde mevcuttur (Şâzelî Tekkesi, nr. 126; Yozgat, nr. 431). Eser Muhammed Emîr b. Abdullah el-Ya‘kūbî tarafından Kazan Türkçesi’ne çevrilmiştir (Kazan 1903). Diğer bazı Türk lehçelerine çevrildiği de bilinmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 3. cildinde, 265-266 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.