AZÎZÜDDEVLE

Önceleri Halife Azîz-Billâh’ın âzatlısı Mengü Tegin’in gulâmıydı. Halife Hâkim-Biemrillâh onu önemli görevlerde denedikten sonra “emîrü’l-ümerâ, azîzüddevle, tâcü’l-mille” unvanlarıyla Halep ve çevresine vali tayin etti (Cemâziyelevvel 407 / Ekim 1016). Azîzüddevle 2 Ramazan 407 (2 Şubat 1017) tarihinde Halep’e girdi. O yörede ikamet eden bedevî Benî Kilâb kabilesi reisi Sâlih b. Mirdâs ve Bizans İmparatoru II. Basileios ile iyi ilişkiler kurmayı başardı. Azîzüddevle’nin bu hareketlerini bağımsızlık için atılmış bir adım olarak değerlendiren halifenin kendine karşı tavır değiştirdiğini görünce isyan ederek kendi adına hutbe okutup para bastırdı. Halife onu itaat altına almak için üzerine asker sevkedince Bizans İmparatoru Basileios’tan yardım istedi (411/1020). Bizans imparatoru daha yolda iken Hâkim’in öldüğünü öğrenen Azîzüddevle, Basileios’un şehri işgal etmesinden endişe ederek ona yardımına ihtiyacı kalmadığını haber verdi ve geri dönmesini istedi. Hatta daha da ileri giderek geri dönmeyecek olursa Benî Kilâb ile birlikte kendisine karşı savaşa gireceğini bildirdi. Buna rağmen Basileios Malazgirt’e kadar gelip şehri ele geçirince o yöredeki halk korkudan yurtlarını terkederek Halep’e çekildi.

Azîzüddevle Hâkim’in yerine geçen Halife Zâhir’in, kendisine hil‘atler göndererek gönlünü almaya çalışmasını Halep’te hâkimiyetini sağlamlaştırmak için iyi bir fırsat olarak değerlendirdi ve kalenin aşağısındaki sarayı müstahkem bir şekilde yeniden inşa ettirdi. Ayrıca kendini korumak maksadıyla çok sayıda gulâmı iç kalede görevlendirdi. Bunlar Türk asıllı Ebü’n-Necm Bedr’in emrindeydiler.

Kahire’de ise iktidar genç halifede değil halası Sittülmülk’ün (Seyyidetülmülk) elindeydi. Sittülmülk Bedr’e rüşvet ve hediyeler vererek onu Azîzüddevle’yi öldürmeye ikna etti. Eğer bunu başarabilirse kendisini Halep valisi tayin edeceğine söz verdi. Bedr, Azîzüddevle’nin çok sevdiği ve güvendiği Hint asıllı gulâmı Tüzün’ü çeşitli vaadlerle aldatarak efendisini bir gece yatağında uyurken öldürttü (3 Rebîülâhir 413 / 6 Temmuz 1022). Kapıda bekleyen Bedr olayla hiç ilgisi yokmuş gibi feryat etmeye başlayınca yetişen gulâmlar Tüzün’ü hemen orada öldürdüler. Bedr durumu gizlice halifeye bildirdi ve Azîzüddevle’nin yerine Halep valiliğine tayin edildi.

Kabiliyetli ve o ölçüde de ihtiraslı bir emîr olan Azîzüddevle felsefe, şiir ve edebiyata meraklı idi. Meşhur Arap şairi Ebü’l-Alâ el-Maarrî Risâletü’ṣ-ṣâhil ve’ş-şâḥic ile Kitâbü’l-Ḳāʾif adlı eserlerini ona ithaf etmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 4. cildinde, 348 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.