BÂCE

Tunus şehrinin 100 km. kadar batısında ve burayı Cezayir’e bağlayan yol üzerinde bulunmaktadır. Geniş ve verimli bir araziye sahip olan çevresinde fazla buğday yetiştiğinden Bâcelkamh adıyla tanınmış ve Endülüs’teki Bâce (bugün Beja), Mısır’daki Bâcelfeyyûm ve yine Tunus’taki Bâcezzeyt ile Bâcelkadîme’den ayrılmıştır. Ziraî önemi dolayısıyla tarih boyunca daima dikkati çeken bir yer olmuştur. Kartaca şehri Vaga’nın bulunduğu yerde kurulan Bâce, VI. yüzyılda Bizans İmparatoru Iustinianos tarafından yeniden imar edildi. VII. yüzyılda önce Emevîler’in İfrîkıye Valisi Züheyr b. Kays el-Belevî ve sonra Hassân b. Nu‘mân tarafından fethedildi ve Emevî ordusu için önemli stratejik bir merkez oldu. Bâce’nin eski surlarına dikkat çeken Ya‘kūbî, Abbâsî ordusundan burada kalanların ve Arap olmayan diğer milletlerden bazı grupların bölgede yerleştiklerini belirterek kendi devrinde Bâce’nin büyük bir şehir olduğunu anlatır.

Ağlebîler zamanında (800-909) şehir Tunus’un kuzeybatısında önemli bir merkez haline geldi. Daha sonra Fâtımîler’in idaresi altına girdi ve 946’da Ebû Yezîd Mahled b. Keydâd en-Nükkerî kumandasındaki Berberî ordularının hücumuna uğrayarak yağmalandı; ancak ziraî üretimi sayesinde kısa zamanda gelişmesini tamamladı. XI. yüzyılda coğrafyacı Bekrî, Bâce’nin ziraata uygun verimli bir araziye sahip olduğunu, iktisadî hareketliliğini, hanlarının çokluğunu anlatmaktadır. O dönemde buradan Afrika’nın diğer taraflarına çok miktarda ziraî mahsul ihraç edilirdi. XI. yüzyılda Hilâlîler’den bir grubun idaresine giren Bâce, daha sonra sırasıyla Hammâdîler ve Hafsîler tarafından ele geçirildi. Afrikalı Leon (Hasan el-Vezzân), XVI. yüzyılın başlarında Bâce halkının sade bir hayat sürdüğünü ve ziraattan kalan vakitlerinde dokumacılıkla uğraştığını kaydetmektedir.

Bölgenin Osmanlılar tarafından alınmasıyla (1534) Bâce de Tunus Beylerbeyiliği’nin idaresine girmiş oldu. XVII. yüzyılda Tunus Beylerbeyi Murad Paşa Bâce’de bir cami yaptırdı ve kurduğu bir vakıfla bu esere gelir tahsis etti. Hüseynîler devrinde Bâce’de Bardu adıyla bilinen bir kale inşa edildi ve daha sonra burası Kasrü’l-ma‘rûf olarak anıldı.

1881’de Fransa’nın Tunus’u işgal etmesi üzerine şehir Fransız yönetimine geçti. Bu dönemde teknolojik imkânlar sayesinde tarım alanında, hayvancılıkta ve madencilikte gelişmeler oldu.

Tarih boyunca Bâce’de pek çok âlim ve edip yetişmiş olup en tanınmışları Ebû Hafs Ömer b. Mahmûd el-Makkarî el-Bâcî (ö. 520/1126) Ebû Hafs Ömer b. Muhammed el-Bâcî (ö. 848/1444) ve Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Bâcî’dir (ö. 1297/1880).

BİBLİYOGRAFYA

Ya‘kūbî, Kitâbü’l-Büldân, s. 101, 106.

Bekrî, el-Mesâlik, s. 56.

el-İstibṣâr fî ʿacâʾibi’l-emṣâr (nşr. Sa‘d Zağlûl Abdülhamîd), Dârülbeyzâ 1985, s. 160-161.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 314-315.

İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib (Kettânî), s. 128-134, 249, 271.

Himyerî, er-Ravżü’l-miʿṭâr, s. 75.

İbn Ebû Dînâr, el-Mûnis fî aḫbâri İfrîḳıyye ve Tûnis (nşr. Muhammed Şemmâm), Tunus 1387/1967, s. 33, 58, 149, 235-236.

el-Ḥulelü’s-sündüsiyye, II, 518, 524.

J. Despois, L’Afrique du Nord, Paris 1949, s. 277, 324, 373, 434, 475.

Hasan el-Vezzân [J. L. African], Description de l’Afrique, Paris 1957, s. 374.

Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, Varaḳāt ʿani’l-ḥaḍâreti’l-ʿArabiyye bi-İfrîḳıyyeti’t-Tûnisiyye (nşr. Muhammed el-Arûsî el-Matvî), Tunus 1972, s. 3, 428-430.

a.mlf., “Bād̲j̲a”, EI² (Fr.), I, 886-887.