BELIAEV, Victor Mikhailovich

25 Ocak 1888’de Nijne-Uralsk’ta doğdu. Mûsiki çalışmalarına 1906’da Harkov Müzik Okulu’nda başladı. İki yıl sonra girdiği Petersburg (Leningrad) Konservatuvarı’nı 1914’te bitirdi. Buradaki öğrenimi sırasında kompozisyon üzerinde uzmanlaştı. Öğrenciliği esnasındaki başarılarından dolayı mezuniyetinden bir yıl önce aynı okulda öğretmenliğe başladı. 1916’da kıdemli öğretmenliğe, 1919’da ise profesörlüğe yükseltildi. Üç yıl sonra Moskova’ya yerleşen Beliaev burada Devlet Müzik Yayınevi, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi ve Devlet Konservatuvarı’nda görevler aldı. Ayrıca kurucuları arasında bulunduğu Moskova Çağdaş Müzik Derneği’nin yayın organı olan Sovremennaya Muzika (çağdaş müzik) adlı dergiyi yönetti (1924-1929). Bu dönemde yazdığı ilmî makale ve tenkitler, onun gerek Sovyetler gerekse Avrupa ve Amerika’da çağdaş müzik bilgini ve eleştirmeni olarak tanınmasını sağladı. Bu çalışmalarının sonucu olarak 1928’de V. A. Uspenskiy ile birlikte Turkmenskaya Muzika (Türkmen müziği) adlı önemli eserini yayımladı.

II. Dünya Savaşı’nın şiddetlenmesi üzerine 1941 yılında Taşkent’e yerleşti. Bu sırada Moskova ve Leningrad’daki müzik kuruluşları da Taşkent’e taşınmıştı. Burada Özbek halk mûsikisi üzerindeki araştırma ve çalışmalarını yoğunlaştırdı. İki yıl sonra tekrar Moskova’ya dönerek konservatuvarda Sovyet halklarının müzik tarihi üzerine dersler vermeye başladı. 1944’te Sovyetler’de çok az kişiye verilen doktor unvanını alarak sanat tarihi doktoru oldu. 1959 yılında Moskova Sanat Tarihi Enstitüsü’nde Sovyet halkları müzik tarihi bölümüne kıdemli araştırmacı olarak tayin edildi. Son çalışmaları da Sovyet halkları müziklerinde makam, ses yapısı ve usul konuları üzerinedir. Bu arada kendi ülkesinde, Çekoslovakya, Macaristan ve Yugoslavya’da yapılan müzik kongrelerine önemli tebliğlerle katıldı. 16 Şubat 1968’de Moskova’da öldü.

Sovyetler’de yaşayan çeşitli milletlerin ve özellikle Türkler’in mûsikileri üzerinde ilmî araştırmalar yapan Beliaev’in bu çalışmalarında Aşkābâd, Taşkent, Eski Buhara, Tiflis, Bakü, Revan gibi devrin önemli merkezlerine yapmış olduğu ilmî amaçlı birçok seyahatin rolü büyüktür. Yine bu devrede sanat danışmanı olduğu bir kuruluş vasıtasıyla Türkmen müziğine ait 1384 adet plak yapılmasına ön ayak olarak bir arşiv çalışması gerçekleştirmiştir. Ayrıca mûsiki aletlerinin teşhir edildiği bir sergi düzenlemiştir. İlmî çalışmaları ve araştırmaları sırasında başka ülkelerdeki müzik bilginleriyle mektuplaşarak bu bilgi alışverişi ortamı içerisinde çalışmalarına geniş bir ufuk getirmiştir. Bunlar arasında H. G. Farmer, Erich M. von Hornbostel’den özellikle bahsedilmelidir. Beliaev görevlerinde son derece titiz, iyi huylu, bilgi ve tecrübesini ihtiyacı olan herkesle paylaşmaya hazır bir âlimdi. Bu vasıflarından dolayı meslektaşları tarafından her zaman sevilip sayılmıştır.

Eserleri. Beliaev’in hepsi de mûsikiyle ilgili dokuz kitabından dördü Sovyetler’de yaşayan Türkler’in mûsikisini konu edinmiştir. Bu eserler şunlardır:

1. Turkmenskaya Muzika; stat’i i 115 p’es turkmenskoy muziki (Türkmen müziği; Türkmen müziğinden 115 parça ve makaleler, Moskova 1928). İki bölümden meydana gelen eserin ilk bölümü Beliaev’in Türkmen müziğinin tarihi ve kültürel geçmişi konusundaki denemeleriyle onun 1925-1926 yılları arasında meydana getirdiği koleksiyona Uspenskiy’nin yaptığı açıklamaları, ikinci bölümü ise dütar ve tütik ile icra edilen 115 melodinin notasını içine almaktadır.

2. Muzikal’niye Instrumenti Uzbekistana (Özbekistan müzik aletleri, Moskova 1933). Özbek müzik aletleri hakkında resim ve nota örneklerine de yer verilerek yapılmış metodik açıklamalardan meydana gelmektedir.

3. Oçerki po istorii muziki narodov SSSR. Vipusk 1. Muzikal’naya kultura Kirgizii, Kazahstana, Turkmenii, Tadjhikistana i Uzbekistana (Sovyet halkları müziğinin kısa tarihi, 1. bölüm, Kırgız, Kazakistan, Türkmen, Tacikistan ve Özbekistan’ın müzik kültürü, Moskova 1962). Yarısından fazlasını müzik örneklerinin teşkil ettiği eser Sovyet Konservatuvarı’nda ders kitabı olarak okutulmaktadır.

4. Oçerki po istorii muziki narodov SSSR. Vipusk 2. Muzikal’naya kultura Azerbaydjana, Armenii i Gruzii (Sovyet halkları müziğinin kısa tarihi, 2. bölüm, Azerbaycan, Ermeni ve Gürcü müzik kültürü, Moskova 1963). Her ülke için ayrı bibliyografyaların da ilâve edildiği eserde halk müziği ve sanat müziği konu edilmiş, bu arada müzik örneklerine de geniş yer verilmiştir.

Yine mûsikiyle ilgili olarak telif ettiği İngilizce on dört makaleden altısı, Rusça yirmi iki makaleden dokuzu Sovyetler’deki Türkler’in müziği üzerinedir. İngilizce makalelerden birisinin konusu ise klasik Türk mûsikisidir. Barbara L. Krader makalesinde (bk. bibl.) Beliaev’in bu çalışmalarına geniş yer ayırmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 415 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.