https://islamansiklopedisi.org.tr/beyyasi
14 Rebîülevvel 573’te (10 Eylül 1177) Ceyyân (Jaén) bölgesinde önemli bir şehir olan Beyyâse’de (Baeza) doğdu. Tahsil için Endülüs’ün büyük bir kısmını dolaştı. Daha sonra Tunus’a yerleşerek Hafsî sultanlarının hizmetine girdi ve onlardan büyük ilgi gördü. Tunus’a geliş tarihi kesin olarak bilinmeyen Beyyâsî, 4 Zilkade 653’te (5 Aralık 1255) orada öldü.
Tarihçi İbn Saîd el-Mağribî, İşbîliye ve Tunus’ta derslerine katıldığı Beyyâsî’nin büyük bir tarihçi ve edebiyatçı olduğunu söyler. Beyyâsî Arap dili ve edebiyatını iyi biliyordu. Hamâset şiirlerini, Mütenebbî, Ebû Temmâm ve Maarrî’nin divanlarını, Câhiliye ve İslâm dönemine ait diğer pek çok Arap şiirini ezberlemişti. Bağdatlı İsmâil Paşa, “İbnü’ş-Şeyh” başlığı altında, Beyyâsî ile Yûsuf b. Muhammed el-Belevî’yi (ö. 604/1207-1208) aynı şahıs zannederek ikisinin eserlerini de Belevî’ye nisbet etmiştir.
Eserleri. 1. el-İʿlâm bi’l-ḥurûbi’l-vâḳıʿa fî ṣadri’l-İslâm. Beyyâsî bu eserini Hafsî Emîri Ebû Zekeriyyâ Abdülvâhid için telif etmiştir. Eser Hz. Ömer’in ölümünden Velîd b. Tarîf eş-Şârî’nin Hârûnürreşîd’e isyanına kadar meydana gelen olayları kronolojik olarak anlatır. Bu şekliyle kitap geniş bir Emevî ve kısmen de Abbâsî tarihidir. İbn Hallikân eseri görüp incelediğini ve bu sahada yazılmış mükemmel bir kaynak olduğunu söyler. el-İʿlâm iki cilt olup eksik bir yazması Kahire’dedir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 8739).
2. Teẕkîrü’l-ʿâḳıl ve tenbîhü’l-ġāfil. İsmi yanlış olarak Teẕkiretü’l-ġāfil ve tenbîhü’l-câhil şeklinde de kaydedilmiş olan (bk. Mahfûz, I, 172) ve günümüze ulaşmayan bu eser Endülüs’te Murâbıtlar ve Muvahhidler’in hıristiyan krallıklara karşı yaptıkları savaşları anlatır. İbn Hallikân, Ebû Yûsuf Ya‘kūb el-Muvahhidî ve Yûsuf b. Tâşfîn’in biyografilerini verirken Beyyâsî’nin bu eserinden nakiller yapmıştır. Ayrıca İbn İzârî de el-Beyânü’l-muġrib’i yazarken onu kaynak olarak kullanmıştır.
3. Târîḫ. İbn Hayyân’ın el-Metîn adlı altmış ciltlik tarihine yazdığı bir zeyil olup müellifin zamanına kadar gelen olayları ihtiva eder. Bu eser de günümüze intikal etmemiştir.
4. Kitâbü’l-Ḫamâse. Beyyâsî, Arap dili ve edebiyatına olan merakı sebebiyle, Arap şiirinin çeşitli devirlerine ve Endülüslü yeni şairlerin şiirlerine ait çeşitli örnekleri derlediği bu eserini Ebû Temmâm’ın el-Ḥamâse’sinin usulünde tertip etmiştir. Eser el-Ḥamâsetü’l-Maġribiyye olarak da bilinir. Müellifin ayrıca ihtisar ettiği bu eser, başta İbn Hallikân olmak üzere pek çok müellife kaynak olmuştur. Eserin bazı nüshaları Gotha (nr. 13), Süleymaniye Kütüphanesi (Fâtih, nr. 4079) ve Beyrut St. Joseph Üniversitesi Orientale Faculte dokümanları arasında (V, 505) bulunmaktadır.
Beyyâsî bu eserlerinden başka, yine Emîr Ebû Zekeriyyâ el-Hafsî için Gazzâlî’nin el-Müstaṣfâ’sının hadislerini tahrîc ederek bir araya getirmiş, bunların sahih ve zayıf olanlarına işaret etmiştir. Ayrıca Ebû İshak ez-Zeccâc’ın el-Emâlî’sinin şerhi üzerine bir risâle yazmış, İbn Harîk’in belâgata dair risâlesini de şerhetmiştir. Bu şerhin 692’de (1293) istinsah edilen bir nüshası Fas’ta Zâviye-i Hamziyye külliyatı içinde bulunmaktadır (Mahfûz, I, 173).
BİBLİYOGRAFYA
İbn Saîd el-Mağribî, el-Muġrib, II, 73.
İbn Hallikân, Vefeyât, I, 232; V, 39; VII, 7, 116, 117, 132, 238-244.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XXIII, 339.
Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât, II, 359.
Makkarî, Nefḥu’ṭ-ṭîb, III, 181, 316-318, 390; VII, 34.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, V, 262-263.
Himyerî, er-Ravżü’l-miʿṭâr, s. 122.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 126-127.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 554.
Brockelmann, GAL, I, 424; Suppl., I, 588-589.
Ziriklî, el-Aʿlâm, IX, 329-330.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 327.
a.mlf., Muʿcemü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye, Beyrut 1406/1986, s. 691.
el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 398.
Mahfûz, Terâcimü’l-müʾellifîn, I, 171-173.
Mîhâîl Avvâd, Maḫṭûṭâtü’l-mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-ʿIrâḳī, Bağdad 1403/1983, III, 215-216.
A. Huici Miranda, “Bayyāsā”, EI2 (İng.), I, 1150.
