BİLGİ MECMUASI

İstanbul’da Teşrînisâni 1329 - Haziran 1330 (Kasım 1913 - Haziran 1914) tarihleri arasında toplam olarak yedi sayı yayımlanan derginin müdürü Celâl Sahir’dir (Erozan). Dergi, eski Maarif Nâzırı Emrullah Efendi, Akçuraoğlu Yusuf, Ahmed Agayef (Ağaoğlu), Celâl Sahir, Ziya Gökalp, Köprülüzâde Mehmed Fuad ve Doktor Nâzım gibi II. Meşrutiyet sonrası yıllarında şöhret kazanan Osmanlı aydınlarının, Fransız Akademisi’ni (Académie Française) örnek alarak doğrudan doğruya araştırmaya ve bilgi birikimine yönelik bir akademi oluşturma amacıyla kurdukları Türk Bilgi Derneği’nin yayın organıdır.

“Türkiyat”, “İslâmiyat”, “Hayâtiyat”, “Felsefe ve İçtimâiyat”, “Riyâziyat ve Maddiyat” ile “Türkçülük” adları altında altı şubeden meydana gelen dernek ilk planda “memlekette hakiki usul ve ihtisas üzerine müesses ilmî bir cereyan vücuda getirmek” amacıyla kurulmuş olup o dönemin kendi alanlarında isim yapmış fikir ve ilim adamlarıyla yazar ve siyasî şahsiyetlerini bir araya toplamıştır. Bu isimler arasında dergi yazarlarından başka Necib Âsım (Yazıksız), Ahmed Refik (Altınay), Hüseyinzâde Ali (Turan), Bursalı Mehmed Tâhir, Fuad Râif (Köse) (Türkiyat şubesi); Şeyhülislâm Mûsâ Kâzım, Halim Sâbit (Şibay), Ebü’l-Ulâ, Mansûrîzâde Said, Halil Nimet (İslâmiyat şubesi); Bahâeddin Şâkir, Âkil Muhtar (Özden), Tevfik Rüşdü (Aras), Adnan (Adıvar) (Hayâtiyat şubesi); Emrullah Efendi, Fâik Sabri (Duran), Lutfi Fikri (Tozan), Mehmed Câvid (Felsefe ve İçtimâiyat şubesi); Sâlih Zeki (Riyâziyat ve Maddiyat şubesi); Ömer Seyfeddin, Celâl Esat (Arseven), Hüseyin Cahit (Yalçın), Hamdullah Subhi (Tanrıöver), Salâh Cimcoz, Kâzım Nâmi (Duru), Mehmed Emin (Yurdakul) (Türkçülük şubesi) ile 1910-1915 yılları arasında İstanbul’da bulunan Rus asıllı Parvus (Alexander Helphand) ve İttihatçılar’la yakın münasebetleri bulunan Dârülfünun müderrislerinden Moiz Kohen (Tekinalp) bulunmaktadır.

Başta tarih, dil, edebiyat ve felsefe olmak üzere sosyoloji, sanat tarihi, mimari, siyaset, İslâmiyet, eğitim, pedagoji, tıp, iktisat ve matematik konularında devrine göre oldukça ileri bir seviyede akademik hüviyette ilmî makalelerin yer aldığı derginin hemen her sayısı bir kitap hacmindedir. Daha çok kültürel mahiyette Türkçülük ideolojisinin hâkim olduğu dergide iktisadî konulardaki yazılar derneğin fahrî üyesi Parvus tarafından kaleme alınmıştır. Derginin ilk sayısında Türk edebiyatı tarihinde tezkirecilik anlayışından modern anlamda edebiyat tarihine geçişte bir dönüm noktası kabul edilen Fuad Köprülü’nün meşhur “Türk Edebiyatı Tarihinde Usul” adlı makalesi, altıncı sayısında da derneğin nizamnâmesiyle her şubede görev alan üyelerin adları ve ayrıntılı bir çalışma programı yayımlanır.

Dergide yer alan diğer önemli makaleler arasında Ahmed Agayef’in “İslâmiyet’ten Evvel Arablar” (nr. 1, s. 53-62), Akçuraoğlu Yusuf’un “Osmanlı Saltanatı Müessesatı Tarihine Dair Bir Tecrübe” (nr. 1, 2, s. 82-96, 117-134), Muallim İsmâil Hakkı’nın (Baltacıoğlu) “El İşlerinin Terbiye Nokta-i Nazarından Tedkiki” (nr. 3-4, s. 197-224, 329-363), Parvus’un “Türkiye’nin Mâlî Esareti” (nr. 3, s. 225-253) ve “Türkiye İçin Mâlî Esaretten Kurtuluş Yolları” (nr. 5, s. 437-477), Rızâ Tevfik’in “Felsefe-i Umumiyyeye Medhal” (nr. 6, 7, s. 541-552, 676-703), Köprülüzâde Mehmed Fuad’ın “Hoca Ahmed Yesevî” (nr. 6, s. 611-645) ve Andon B. Tıngır’ın “Türk Dilinde ‘ne’ Edât-ı Selbi” (nr. 6, s. 664-667) adlı yazıları bulunmaktadır.

İslâmiyet’ten önceki Araplar’dan Osmanlılar’da saltanat müessesesine, eski Yunan’da ahlâk felsefesinden felce, kalp hastalıklarına ve tifoya, Galata borsasından Türk atasözlerine kadar çok değişik konularda araştırma ve incelemelerin bulunduğu derginin oldukça geniş bir yazar kadrosu vardır. Yazarları arasında yukarıda zikredilenlerden başka şu isimler de yer almaktadır: Abdullah Cevdet, Selânikli Doktor Rifat, Şerefeddin (Yaltkaya), Oktay Kaan (Akçuraoğlu Yusuf), M. Zekeriya (Sertel), Mimar Mukbil Kemal, Seyyid Hâşim, Mehmed İzzet, A. Zeki Velidi (Togan), Ali Muhtar, Müfid Râtib ve Mustafa Şeref.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 161-162 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.