BÜSTÎ

IV. (X.) yüzyılın sonunda veya V. (XI.) yüzyılın başlarında Nîşâbur yakınlarındaki Büst’te (Büşt) doğdu. Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Sûfî tabakatı müellifleri Hücvîrî ile Kuşeyrî ve Nîşâburlu olmasına rağmen Attâr eserlerinde ona yer vermemişlerdir. Ancak Ahmed el-Gazzâlî Sevâniḥu’l-ʿuşşâḳ’ta, Aynülkudât el-Hemedânî Temhîdât’ı ile mektuplarından birinde onun bir rubâîsini nakletmişler, Necmeddîn-i Dâye de Mirṣâdü’l-ʿibâd ve Mermûzât-ı Esedî der Mezmûrât-ı Dâvûdî adlı eserlerinde bu rubâîyi zikretmiştir. Câmî, Aynülkudât’ın eserinde gördüğü bu rubâîden faydalanarak Nefeḥâtü’l-üns’te Büstî’ye yer vermiştir. Câmî’ye göre Büstî Horasanlı sûfîlerden Ebû Ali el-Fârmedî’nin (ö. 477/1084) müridi, yine Horasanlı meşhur sûfîlerden Hasan Sekkâk-i Simnânî ile İbn Hameveyh’in şeyhidir. 449’da (1057) doğan İbn Hameveyh’in Büstî’nin müridi olduğu dikkate alınırsa onun 470’ten (1077) sonraki bir tarihte vefat ettiği söylenebilir.

Büstî’nin Der Beyân-ı Ḥaḳīḳat-i Lâ ilâhe illallāh ve Kelimât-ı ʿArabî adlı iki risâle kaleme aldığı bilinmektedir. İki sayfa hacmindeki birinci risâlede “lâ ilâhe illallah” sözünü ve ruhun bu sözdeki basamaklarında yüksele yüksele (seyr-i suûdî, seyr-i urûcî) ilk vatanına nasıl varacağı anlatılır. “Lâ” ile başlayıp “Allah”ta son bulan bu mânevî ve ruhî yolculuğun ayrıntıları, eser üzerine bir şerh yazan Takıyyüddin adlı bir müellif tarafından açıklanmıştır. İkinci risâlede ruhun ilk varlıktan beşeriyet âlemine inişini (seyr-i nüzûlî), nefis ve şeytanla mücadelesini, sonra da kendinden geçerek yüce âleme yükselişini anlatır. Bu risâle üzerine, meşrepleri farklı iki müellif Nûreddîn-i İsferâyînî ile İbnü’l-Arabî birer şerh yazmışlardır. Büstî’nin Nizâmülmülk’e yazdığı ve mutluluğa ermek için Allah’ı ve âhiret gününü unutmadan dünyada nasıl yaşanacağını, insanlara nasıl hizmet edileceğini açıklayan kısa nasihatnâmesi ile yukarıdaki iki risâlenin metin ve şerhleri Nasrullah Pürcevâdî’nin Zindegî ve Âs̱âr-ı Şeyḫ Ebü’l-Ḥasan-ı Büstî (Tahran 1364 hş.) adlı eseri içinde yayımlanmıştır.

Büstî’nin ruhanî mi‘rac ile ilgili çok meşhur rubâîsinin (metin için bk. Câmî, s. 413) temel kavramları konusunda Aynülkudât el-Hemedânî, Ahmed el-Gazzâlî, Necmeddîn-i Kübrâ, Necmeddîn-i Dâye, Nûreddîn-i İsferâyînî ve Mahmûd-ı Lâhîcî gibi büyük mutasavvıflar önemli açıklamalarda bulunmuşlardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 6. cildinde, 495-496 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.