CÜNDÎ, Muhammed Selîm

Suriye’nin kuzeybatısındaki Maarretünnu‘mân şehrinde doğdu. Nesebinin Resûlullah’ın amcası Abbas b. Abdülmuttalib’e dayandığı kaydedilir. İlk eğitimini Maarretünnu‘mân âlimlerinden aldı. 1893’te girdiği dört yıllık rüşdiyeyi iki yılda bitirdi. Maarretünnu‘mân’daki ulucamide Sâlih b. Ramazân’dan nahiv, oğlu Muhammed Sâlih’ten Şâfiî fıkhı ve nahiv, Hasan b. Ahmed el-Matar el-Maarrî’den Kur’an ve tecvid okudu. Nahiv, mantık, ferâiz, akaid ve Şâfiî fıkhına dair bazı klasik metinleri ezberledi. 1901’de babasıyla birlikte Dımaşk’a gittiler ve orada yerleştiler. O dönemde fetva ve kadılık kurumlarında Hanefî mezhebi esas alındığından Cündî de Hanefî fıkhı okudu. İleride Suriye Devleti’nin genel müftülüğünü yapacak olan Muhammed Atallah el-Kesm ve onun halefi Muhammed Şükrî el-Üstüvânî, Abdülkādir Bedrân, Bedreddin el-Hasenî, Bahâeddîn el-Efgānî’den fıkıh ve nahiv başta olmak üzere çeşitli dersler aldı. Ayrıca Hüseyin İbnü’ş-Şâş’tan belâgat ve mantık okudu. Belirli bir seviyede yetiştikten sonra kendisi de 1914 yılına kadar evinde sarf, nahiv ve mantık dersleri verdi. Bu tarihte babasının vefatı üzerine aile fertleriyle ilgilenmesi, dizanteri hastalığına yakalanması ve I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla konulan ağır vergilerle uğraşması yüzünden öğrenimini yarıda bırakmak zorunda kaldı.

1918 yılına kadar hiçbir resmî görev almayan Cündî, aynı yıl bölgeyi ele geçiren İngiliz ve Arap güçlerinin kurduğu askerî hükümetin Dîvânü’r-resâil’inde inşâ kâtibi, ardından mümeyyiz olarak görevlendirildi. 1920’de Fransızlar’ın bölgeyi işgal etmesinden sonra oluşturulan hükümet divanında Arapça bölümü kâtiplerinin başkanlığına getirildi ve 1924 yılına kadar bu görevde kaldı. 1921’de arkadaşlarıyla birlikte er-Râbıtatü’l-edebiyye adlı bir cemiyet kurdu. 1924-1940 yıllarında Dımaşk’ta Anber Mektebi, Layîk (daha sonra Şehîd Bâsilü’l-Esed) Enstitüsü ve Cem‘iyyetü’l-ulemâ Mektebi’nde Arap edebiyatı dersleri verdi.

1922’de el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî’ye (Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye) üye seçildi. 1930’da açılan ve Suriye Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin çekirdeğini oluşturan Yüksek Edebiyat Okulu’nda Arap grameri, belâgat ve hitabet okuttu, ardından bu okulun müdürlüğüne getirildi. Anber Mektebi’nden 1940 yılında emekliye ayrıldı. 1942’de Dımaşk’ta kurulan Şeriat Yüksek Okulu’nun kurucu heyetine üye ve okula sekreter seçildi, daha sonra müfettiş olarak tayin edildi. Üst sınıflarda Arap edebiyatı dersleri verdi, 1944’te okula müdür oldu, 1948’de yaşlılığını ileri sürüp görevinden ayrıldı. Ali et-Tantâvî, Enver el-Attâr, Saîd el-Efgānî, Zekî el-Mehâsinî, Muhammed Mübârek ve Cemîl Sultân onun önde gelen talebelerindendir. Suriye hükümeti 1941 yılında kendisine devlet takdir ödülü verdi. 24 Ekim 1955 tarihinde Dımaşk’ta vefat etti ve Dahdâh Mezarlığı’na defnedildi.

Eserleri. 1. Iṣlâḥu’l-fâsid min Luġati’l-cerâʾid (Dımaşk 1343/1925). İbrâhim el-Yâzicî’nin Luġatü’l-cerâʾid (Tenbîhât ʿalâ luġati’l-cerâʾid) adlı kitabındaki hatalara dair olup yazarın Cerîdetü’l-feyḥâʾ ed-Dımaşḳıyye dergisinde 1924’te yayımlanan makalelerinden oluşmaktadır.

2. Târîḫu Maʿarretinnuʿmân (I-II, nşr. Ömer Rızâ Kehhâle, Dımaşk 1383/1963, 1965, 1994). Giriş bölümünde kendi hayatını da anlatan müellif eserde şehrin eski ve yeni durumunu çeşitli yönlerden ele almaktadır.

3. el-Câmiʿ fî aḫbâri Ebi’l-ʿAlâʾ el-Maʿarrî ve âs̱ârih (I-III, Dımaşk 1382-84/1962-64; Beyrut 1412/1992).

4. ʿUddetü’l-edîb (Dımaşk 1345/1926, Muhammed ed-Dâvûdî ile birlikte). Edebî nesir ve şiir örnekleri içeren bir ders kitabıdır.

5. ʿUmdetü’l-edîb. Edipler biyografisi dizisidir. Bu diziden ʿAbdullāh b. el-Muḳaffaʿ (Dımaşk 1300, 1355), ʿAlî b. Ebî Ṭâlib (Dımaşk 1360/1941), İmruʾülḳays: Ḥayâtühû, şiʿruh (Beyrut 1987) adlı eserler yayımlanmıştır.

6. Kelimâtü efâḍıli’ş-Şâm bi-münâsebeti iḥtifâli’l-Câmiʿati’s-Sûriyye bi-ẕikre’l-erbaʿîne lehû (Dımaşk 1968).

Cündî, ayrıca Câhiliye döneminden itibaren gelen pek çok edip ve şairle ilgili bilgiler içeren Kitâbü’ṭ-Ṭuraf ve Kitâbü’l-Müstaẓhar gibi ders kitaplarını hazırlayan heyet içinde yer almış, Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Risâletü’l-melâʾike (Dımaşk 1944; Beyrut 1981, 1992) ve Ebû Osman Saîd b. Hârûn el-Üşnândânî’nin Meʿâni’ş-şiʿr (Dımaşk 1340/1922, müşterek) adlı eserlerini de yayımlamıştır. Kaynaklarda Cündî’nin edebiyat alanında henüz yayımlanmamış birçok eseri zikredilmektedir. Bunlardan bir kısmının çeşitli dergilerde makaleler halinde neşredildiği anlaşılmaktadır (Muhammed Selîm el-Cündî, I, 17-27; Besme Bedî‘ Rahîm, s. 81-82, 101-108).

Cündî’nin Cerîdetü’l-feyḥâʾ ed-Dımaşḳıyye, Cerîdetü’l-muḳtebes, Mecelletü Dımaşḳ, Mecelletü’l-edîb, Mecelletü’l-evḳāfi’l-İslâmiyye, Mecelletü’l-ḥadîs̱, Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-ʿArabî, Mecelletü’r-Râbıṭati’l-edebiyye, Mecelletü’t-temeddüni’l-İslâmî, Mecelletü’l-hilâli’l-Mıṣriyye, Mecelletü’l-ʿirfân gibi dergilerde birçok makalesi çıkmıştır. Ayrıca Yûsuf el-Bedîî’nin Evcü’t-teḥarrî ʿan ḥays̱iyyeti Ebi’l-ʿAlâʾ el-Maʿarrî adlı kitabına (Dımaşk 1944) bir mukaddime yazmış, el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî’nin 1944’te Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin anısına gerçekleştirdiği sempozyumda “Dînü Ebi’l-ʿAlâʾ” adlı bir bildiri sunmuştur (el-Mehrecânü’l-elfî li-Ebi’l-ʿAlâʾ el-Maʿarrî, Dımaşk 1364/1945, s. 280-292). Mütenebbî hakkında da “S̱eḳāfetü’l-Mütenebbî ve meṣâdiruhâ” adlı hacimli bir makale hazırlamıştır (Muḥâḍarâtü’l-Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-ʿArabî, Dımaşk 1373/1954, s. 290-417).

Cündî’nin vefatının 40. yıl dönümü münasebetiyle düzenlenen törende Şam’ın ileri gelenlerinin yaptığı konuşmalar Muḥammed Selîm el-Cündî adlı kitapta yayımlanmış, Besme Bedî‘ Rahîm de Muḥammed Selîm el-Cündî min aʿlâmi’l-ʿArabiyye ismiyle bir monografi kaleme almıştır (Dımaşk 2011).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 275-276 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.