https://islamansiklopedisi.org.tr/el-esbah-ven-nezair--suyuti-fikih
Süyûtî bu eserini yazmadan önce, Şevâridü’l-fevâʾid fi’ḍ-ḍavâbiṭ ve’l-ḳavâʿid adını verdiği aynı mahiyette küçük bir kitap kaleme almıştı. Bu kitabın özellikle talebe muhitlerinde büyük rağbet görmesi müellifi, bunun daha genişletilmiş ve geliştirilmiş şekli olan el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir’i yazmaya sevketmiştir.
Eser yedi bölümden (kitâb) meydana gelmektedir. Birinci bölümde İslâm hukukunun en genel prensipleri olarak kabul edilen beş küllî kaide (Şek ile yakīn zâil olmaz; Meşakkat teysîri celbeder, Zarar izâle olunur; Âdet muhakkemdir; Bir işten maksat ne ise hüküm ona göredir), bunlarla ilgili meseleler ve bu kaidelerin uygulanmasıyla ilgili örnekler yer alır. İkinci bölümde bu beş kural dışında kalan, ancak yine de İslâm hukukunda önemli yer tutan kırk küllî kaide ve bunlara dair örnekler yer almaktadır. Süyûtî üçüncü bölümde, İslâm hukukçularının üzerinde anlaşamadıkları küllî kaidelerden yirmi tanesini ele almakta ve bu konudaki ihtilâfları zikrettikten sonra kendi görüşünü belirtmektedir. Dördüncü bölümde, çokça karşılaşılan ve hukukçular tarafından mutlaka bilinmesi gerekli olan belli başlı meseleler çeşitli umumi kaidelere bağlanarak ele alınmaktadır. Beşinci bölümde fıkhî konular klasik fıkıh kitaplarının tertibine göre anlatılmakta, her konu genel mahiyette kurallara bağlanarak işlenmekte, bu arada kuralın istisnalarına da işaret edilmektedir. Altıncı bölüm, birbirine benzeyen veya aralarında münasebet bulunan fıkhî meselelerin hükümlerindeki farklılıklara ayrılmıştır. Yedinci bölümde ise çeşitli fıkhî meselelere ait hükümlerle bunların benzerleri bir araya getirilmiştir.
Süyûtî eserine aldığı kuralları önemlerine göre sıralamıştır. Kitabın genel tertibinde ise daha ziyade İbnü’l-Vekîl ve İbnü’s-Sübkî’nin eserlerinden faydalanmıştır. Müellif her kuralı işlerken bunun Kitap, Sünnet ve sahâbe kavlinden kaynağını belirtmekte, ilgili hadisleri tahriç edip sıhhat derecesini göstermektedir. Her küllî kaideden sonra onunla ilgili fıkhî meseleleri zikredip o kuralın uygulanmasını göstermektedir. Süyûtî Şâfiî olmakla birlikte kuralları açıklarken diğer mezheplerin görüşlerine de yer vermiş ve eserini mukayeseli olarak hazırlamıştır.
el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir’e Bahâeddin Muhammed b. Muhammed Bâkır es-Sebzevârî ile Fasîhuddin İbrâhim b. Sıbgatullah el-Bağdâdî birer hâşiye yazmış, Ebû Bekir b. Ebü’l-Kāsım el-Ehdel de eserdeki kuralları özetleyerek el-Ferâʾidü’l-behiyye adıyla manzum hale getirmiştir. Bu eser Abdullah b. Süleyman el-Cevherî tarafından el-Mevâhibü’s-seniyye ʿale’l-Ferâʾidi’l-behiyye ismiyle şerhedilmiştir. Muhammed Yâsîn b. Îsâ el-Fâdânî bu şerhe el-Fevâʾidü’l-ceniyye ḥâşiye ʿale’l-Mevâhibi’s-seniyye adıyla bir hâşiye yazmıştır.
el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir’in çeşitli baskıları yapılmıştır (el-Mevâhibü’s-seniyye ile birlikte Mekke 1331; Kahire 1359; nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkī, Kahire 1356; nşr. Muhammed el-Mu‘tasım-Billâh el-Bağdâdî, Beyrut 1407/1987).
BİBLİYOGRAFYA
Süyûtî, el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir (nşr. Muhammed el-Mu‘tasım-Billâh el-Bağdâdî), Beyrut 1407/1987.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 100.
Serkîs, Muʿcem, I, 1075.
Brockelmann, GAL, II, 194; Suppl., II, 190.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 43; II, 316.
Ahmed eş-Şerkāvî İkbâl, Mektebetü’l-Celâl es-Süyûṭî, Rabat 1397/1977, s. 69-72.
Abdülvehhâb İbrâhim Ebû Süleyman, Kitâbetü’l-baḥs̱i’l-ʿilmî, Mekke 1403/1983, s. 467-468.
Ali Ahmed en-Nedvî, el-Ḳavâʿidü’l-fıḳhiyye, Dımaşk 1406/1986, s. 208-212, 442.
Muhammed ez-Zühaylî, “es-Süyûṭî ve Kitâbü’l-Eşbâh ve’n-neẓâʾir fi’l-fıḳh”, MMLADm., LXVII/4, s. 684-721.
