el-MELİKÜ’l-KÂMİL, Şa‘bân

Muhammed b. Kalavun’un tahta geçen beşinci oğludur; kardeşi Ebü’l-Fidâ el-Melikü’s-Sâlih İsmâil’in ölümünden sonra tahta çıktı (4 Rebîülâhir 746 / 4 Ağustos 1345). Üvey babası Argun el-Alâî diğer şehzadelerden Hâccî’yi destekleyen emîrleri Kahire’den uzaklaştırdı ve onun saltanat döneminin son aylarına kadar yönetimi elinde tuttu.

el-Melikü’l-Kâmil’in iktidarını sona erdiren kriz, yapmayı düşündüğü Hicaz seyahati için yeni vergiler koyması yüzünden çıktı. Bütün şikâyetlere rağmen annesiyle eşlerinin baskısından dolayı sultanın bu seyahate çıkmakta ve vergileri kaldırmamakta ısrar etmesi birçok emîri ona karşı harekete geçirdi. Muhaliflerin lideri Dımaşk nâibi Yelboğa el-Yahyâvî, alınacak vergi dolayısıyla Suriye halkının büyük sıkıntıya düşeceğini ileri sürerek sultana Hicaz seferini gelecek yıla ertelemesini önerdi; ayrıca kendisini tahttan indirmekle tehdit etti. Argun el-Alâî’nin muhalifleri haklı bulması ve Mısır halkının da aynı şekilde maddî sıkıntıya düşeceğini söylemesi üzerine el-Melikü’l-Kâmil, Yelboğa’ya yumuşak ifadeli bir mektup göndererek tavsiyelerine uyacağına ve karşı çıkılan davranışlarını düzelteceğine dair söz verdi. Ancak daha sonra yine kadınların ısrarıyla fikrini değiştirdi ve bütün nâiblere yeni vergileri hemen toplayıp göndermelerini emretti. Bu gelişmeyle birlikte ülkede fiyatlar yükseldi ve halk büyük bir sıkıntıya düştü. Bunun üzerine Yelboğa başkanlığında bir araya gelen Humus, Safed, Hama ve Trablusşam nâibleri onu tahttan indirme kararı aldılar; Yelboğa çok sert bir mektupla durumu kendisine bildirdi. Bu mektup karşısında endişelenen sultan yine Yelboğa’ya yumuşak ifadeler içeren bir cevap gönderdiyse de gizlice Suriye üzerine sefer hazırlığına başladı. Bu arada tahta çıkarılmasından korktuğu iki kardeşini Kal‘atülcebel’de hapsettirdi. Fakat bu tedbirler işe yaramadı ve Mısır emîrlerinden aleyhine dönmüş olan bir grup da isyan etti. Sultan ve Argun el-Alâî küçük bir kuvvetle onların karşısına çıktılar. Çatışmalar başlarken askerlerin bir kısmının isyancılara katılmasıyla yanlarında sadece 400 süvari kaldı. Neticede ağır şekilde yaralanan Argun el-Alâî esir düşerken el-Melikü’l-Kâmil Kal‘atülcebel’e kaçmayı başardı. Bu arada zindandaki kardeşlerini öldürmek istediyse de muhafızlar engel oldular. Arkasından kaleye gelen isyancı emîrler kardeşleri Hâccî ile Hüseyin’i hapisten çıkardılar ve Hâccî’yi el-Melikü’l-Muzaffer unvanıyla sultan ilân ederken el-Melikü’l-Kâmil’i öldürdüler (3 Cemâziyelâhir 747 / 21 Eylül 1346); naaşı kardeşi Yûsuf’un yanına gömüldü.

Memlük sultanlarının en başarısızlarından biri olan el-Melikü’l-Kâmil sefih yaşantısı ve zalimliğiyle ünlüdür; kardeşleri Alâeddin el-Melikü’l-Eşref ve Yûsuf’un ölümlerinden de o sorumlu tutulmuştur. Mal biriktirmeye çok düşkündü; görevden uzaklaştırdığı pek çok emîrin malını müsadere etmiş, para toplama hırsıyla yeni vergiler çıkarmıştır. Bu vergilerin en dikkat çekeni memuriyetlerin ve iktâ arazilerinin tevcihi için koyduğu, aslında rüşvetten başka bir şey olmayan özel vergi idi; bu işleri yürütmek için de özel bir divan kurdurmuştu.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2004 yılında Ankara’da basılan 29. cildinde, 70 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.