https://islamansiklopedisi.org.tr/erdebili-yusuf-b-ibrahim
Azerbaycan’ın ileri gelen âlimlerinden olup hayatı hakkında bilgi yoktur. Vefat tarihi kaynaklarda 776 (1374) ve 799 (1397) olarak da geçmektedir.
Erdebîlî, Şâfiî mezhebinin görüşlerini özetlediği el-Envâr li-aʿmâl (ʿamel)i’l-ebrâr adlı eseriyle tanınmıştır. Bu kitap Şâfiî muhitlerinde fetvaya esas alınmış ve talebelere okutulmuştur. Diğer mezheplerin görüşlerine ve hükümlerin delillerine yer verilmeyen eser, Şâfiîlerce muteber kabul edilen Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî’nin eş-Şerḥu’l-kebîr, eş-Şerḥu’ṣ-ṣaġīr ve el-Muḥarrer’i, Nevevî’nin Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn’i, Necmeddin el-Kazvînî’nin Şerḥu’l-Lübâb ve el-Ḥâvi’ṣ-ṣaġīr’i ile el-Ḥâvî’nin Taʿlîḳ’i esas alınarak telif edilmiştir. Erdebîlî bu eserleri birçok önemli konuyu ihmal ettikleri, açıklığa kavuşturulması gereken hususları kapalı bıraktıkları ve nâdiren vuku bulacak veya hiç meydana gelmeyecek meseleleri ele aldıkları gerekçesiyle tenkit etmiştir. Müellif bu yedi kitabın dışında diğer muteber eserlerden de faydalanmış ve sırası geldikçe bunların isimlerini zikretmiştir. Bunlar arasında Ferrâ el-Begavî’nin et-Tehẕîb, Taʿlîḳ ve Fetâvâ adlı eserleri, İmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî’nin Nihâyetü’l-maṭlab’ı, Gazzâlî’nin el-Vasîṭ, el-Basîṭ ve Fetâvâ isimli eserleri, Ebû Nasr İbnü’s-Sabbâğ’ın eş-Şâmil’i Abdullah b. Ahmed el-Kaffâl es-Sagīr ve Kādî Hüseyin’in el-Fetâvâ’ları, Ebû İshak eş-Şîrâzî’nin el-Müheẕẕeb’i, Mâverdî’nin el-Ḥâvi’l-kebîr’i sayılabilir (eserin diğer kaynakları için bk. el-Envâr, I, 4). Erdebîlî, ele aldığı bütün konularda öncelikle adı geçen yedi kitaba dayanmış, ihtilâf halinde ise bu eserlerden çoğunun esas aldığı görüşü tercih etmiştir.
el-Envâr üzerine Celâleddin ed-Devvânî tarafından yapılan ta‘lîkāt meşhurdur (yazma nüshaları için bk. Sâlim Abdürrezzâk Ahmed, V, 53; VIII, 237, 238, 241). Nûreddin Ali b. Muhammed el-Üşmûnî’nin de eserle ilgili bir ta‘lîkātı vardır. Bunlardan başka Nûreddin Ali b. Ahmed el-Bûşî bir şerh, Serrâc Ömer b. Muhammed el-Yemenî de Envârü’l-Envâr adıyla bir zevâid kaleme almıştır. Fethullah b. Ebû Yezîd eş-Şirvânî eseri Farsça’ya tercüme etmiş ve bir tekmile yazmıştır (Brockelmann, GAL, II, 255; Safâ, III/1, s. 225).
Çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan el-Envâr iki hâşiyesi ile birlikte (Ḥâşiyetü’l-Kümmes̱râ ve el-Hâc İbrâhim’in Ḥâşiye’si) iki cilt halinde basılmıştır (Kahire 1310, 1326, 1328/1910). Bir fıkıh kitabı olmakla birlikte eserden müellifin yaşadığı dönemin sosyal hayatıyla ilgili bazı bilgiler elde edilebilmekte ve bu yönüyle de önemli bir kaynak teşkil etmektedir.
Erdebîlî’nin bundan başka, Begavî’nin Meṣâbîḥu’s-sünne adlı eserine yazdığı üç ciltlik bir şerhi olduğu kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Erdebîlî, el-Envâr li-aʿmâli’l-ebrâr, Kahire 1326, I-II.
İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, III, 138.
İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, IV, 484.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VI, 264.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 195.
Serkîs, Muʿcem, I, 423.
M. Ali Terbiyet, Dânişmendân-ı Âẕerbâycân, Tahran 1314 hş., s. 403.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 138.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 557.
Brockelmann, GAL, II, 255; Suppl., II, 271.
Ziriklî, el-Aʿlâm, IX, 282.
Safâ, Edebiyyât, III/1, s. 225.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XIII, 266.
a.mlf., el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 845.
Sâlim Abdürrezzâk Ahmed, Fihrisü maḫṭûṭâti Mektebeti’l-Evḳāfi’l-ʿâmme fi’l-Mevṣıl, Musul 1397-98/1977-78, V, 53; VIII, 237, 238, 241.
