EZRAÎ

Şam’ın 106 km. güneyinde bugün Der‘a adıyla anılan Ezriât’ta doğdu. Doğum tarihi kaynaklarda 707 (1307), 708 ve 709 olarak geçmektedir. Şam’daki ilk öğrenimi sırasında Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî, Zehebî, İbnü’n-Nakb el-Mısrî, İbn Cümle, Takıyyüddin es-Sübkî, Fahreddin el-Mısrî gibi âlimlerden fıkıh tahsil etti ve bazılarından icâzet aldı. Şam’ın çeşitli kesimlerinde kadı nâibliği yaptı. Öğrenimine Kahire, İskenderiye ve Kudüs’te devam etti. Daha sonra Halep’e dönerek bir süre şehrin kadısı Ebû Abdullah Nûreddin es-Sâiğ’ın nâibliğini yaptı. Kadı vefat edince nâiblik görevini bırakarak kendini telif, öğretim ve fetva işlerine verdi. Ayrıca buradaki Zâhiriyye (Sultâniyye) ve Esediyye medreseleriyle Dârü’l-hadîsi’l-Bahâiyye’de çeşitli dersler verdi. Fetvaları Halep civarında şöhret buldu. el-Ḥalebiyyât adıyla bilinen eserinde topladığı meselelerle ilgili olarak dönemin meşhur Şâfiî âlimi Takıyyüddin es-Sübkî ile çeşitli yazışmalarda bulundu.

Ezraî bir müddet sonra tekrar Kahire’ye gitti (772/1370). Burada kaldığı süre içinde âlimler onun ilim sohbetlerinde bulundular. Ardından Halep’e dönen ve ömrünün sonuna kadar burada kalan Ezrâî’yi Bedreddin ez-Zerkeşî ve Burhâneddin el-Bîcûrî gibi âlimler ziyaret ederek ilminden faydalandılar. Bildiklerini çok çabuk ve kolay bir şekilde yazıya dökebilme kabiliyetine sahip olan Ezraî her gün bir defter teşkil edecek kadar yazı yazardı. Ancak uzun süre devam ettiremediği bu çalışmalarının ürünleri müsvedde halinde kalmış ve daha sonra da kaybolmuştur.

Fıkhî meselelerde çok titiz davranan Ezraî nâdir hallerde belli sayıdaki kişilere fetva izni verirdi ki Şerefeddin Mûsâ b. Muhammed el-Ensârî ile Şerefeddin ed-Dâdîhî bunlardandır. Ömer el-Bârînî, halk arasındaki yüksek mevkiine rağmen cevap veremediği güç meselelerle ilgili olarak Ezraî’nin görüşlerine müracaat ederdi. Ezraî 15 Cemâziyelâhir 783’te (6 Eylül 1381) Halep’te vefat etti ve Bâbülmakām’ın dışına defnedildi.

Kehhâle, Ezraî’nin biyografisini bir yerde doğru olarak verdikten sonra (Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 210-211) kaynak olarak kullandığı Şevkânî’nin el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿinde Ezraî’nin biyografisiyle ondan hemen önce gelen İbnü’z-Zübeyr es-Sekafî’nin biyografisini yanlışlıkla birleştirerek İbnü’z-Zübeyr’in doğum ölüm tarihlerini ve Milâkü’t-teʾvîl adlı eserini Ezraî’ye nisbet etmek suretiyle ikinci bir Ezraî biyografisi daha vermiştir (a.g.e., I, 151).

Eserleri. Başvurduğu sayısız kaynaktan yaptığı nakillerin çokluğuyla dikkati çeken Ezraî’nin eserleri şunlardır:

1. et-Tavassuṭ ve’l-fetḥ beyne’r-Ravża ve’ş-Şerḥ. Abdülkerîm er-Râfiî’nin, Gazzâlî’nin meşhur eseri el-Vecîz üzerine yaptığı Fetḥu’l-ʿazîz adlı şerh ile Nevevî’nin bu şerhe yazdığı Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn adındaki muhtasar esas alınmak suretiyle hazırlanan yirmi ciltlik bir eserdir (yazma nüshalar için bk. Brockelmann, I, 753; II, 108).

2. Ġunyetü’l-muḥtâc.

3. Ḳūtü’l-muḥtâc. Bu iki eser, müellifin Nevevî’nin Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn’i üzerine yaptığı iki ayrı şerhi olup birincisi sekiz, ikincisi on cilttir. Birbirini tamamlayıcı mahiyette olan eserlerden Ḳūtü’l-muḥtâc’ı, İbn Hatîbüddehşe el-Hamevî Lübâbü’l-Ḳūt adlı eserinde özetlemiştir (bu iki eserin nüshaları için bk. a.g.e., I, 680; II, 108).

Bunlardan başka Ezraî’nin, Cemâleddin el-İsnevî’nin Nevevî’nin adı geçen Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn’ine yazdığı el-Mühimmât ʿale’r-Ravża adlı şerh üzerine yaptığı üç ciltlik bir ta‘likten ibaret olan ve talâk bahsinden sonrası yazılamayan Taʿlîḳa ʿale’l-Mühimmât (et-Tenbîhât ʿalâ evhâmi’l-Mühimmât), bazı fıkıh meseleleriyle ilgili fetvaları içeren el-Ḥalebiyyât, Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin el-Ḥâvi’ṣ-ṣaġīr’inin muhtasarı olan Muḫtaṣarü’l-Ḥâvî adlı eserleri kaynaklarda zikredilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1995 yılında İstanbul’da basılan 12. cildinde, 67-68 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.