https://islamansiklopedisi.org.tr/fetava-yi-rizviyye
Mevlânâ Ahmed Rızâ Han 1856 yılında Ray Bireli’de (Rai Bareilry) doğdu. Dinî tahsilini babası Mevlânâ Ali Nakī Han’ın yanında yaptı. 1880’de babasının ölümünden sonra müftülük makamına geçti. Birçok defa hacca gitti ve Haremeyn ulemâsıyla bilgi alışverişinde bulundu. “Birîlvî ekolü” diye tanınan Hindistan’daki Ehl-i sünnet ve’l-cemâat ulemâ grubunun müftüsü olarak şöhret yaptı. Kanpûr Nedvetü’l-ulemâ ve Diyûbend Dârülulûmu âlimlerine karşı şiddetli bir muhalefet yürüttü. 1904’te resmen açılan dârüliftâdaki çalışmalarında Mevlânâ Zaferüddin ve Mevlânâ Emced Ali kendisinin en büyük yardımcıları olmuştur.
Tam adı el-ʿAṭâya’n-nebeviyye fi’l-Fetâva’r-Rıżaviyye olan eser başta yedi cilt olarak planlanmışsa da daha sonra verilen fetvaların ilâvesiyle on iki cilt halinde tamamlanmış, fakat tamamı henüz basılmamıştır. Her cildin düzeni farklı olan eserin ilk iki cildi yazarın sağlığında neşredilmiş olup diğerleri ancak 1950’den sonra yayımlanmaya başlanmıştır. Bu gecikmenin başlıca sebebinin Diyûbendî ve Birîlvî ekolleri arasındaki çekişme olduğu belirtilmekte ve birincisine mensup yayıncıların eseri basmamakta direndikleri ileri sürülmektedir. Tesbit edilebildiği kadarıyla Fetâvâ-yı Rıżviyye’nin yayımlanan ciltleri şunlardır: I, Lahor, ts., Bombay 1984, Karaçi 1989; II, Sambhal, ts., Karaçi 1991; III, Sambhal, ts., Karaçi 1990; IV, Râm Nagar, Nînî Tâl 1986, Karaçi 1990; V, Lahor 1972; VI, Mübârekpûr 1981, Karaçi, ts.; VII, Mübârekpûr 1987, Karaçi 1988; X, Bîsâlpûr, Pîlîbhît, ts.; XI, Bereylî 1981.
Lahor Rızâ Vakfı (Rada Foundation), konularına göre yeniden tasnif edilen ve Arapça metinlerin Urduca tercümelerini de ihtiva eden eserin yeni bir baskısını başlatmıştır. Üzerinde tarih bulunmayan ilk cildi 1992’de yayımlanan bu koleksiyonun yirmi cilt kadar olacağı tahmin edilmektedir.
Fetâvâ-yı Rıżviyye’deki fetvaların bir kısmı çok hacimli olup bu fetvaların bazıları müstakil kitap halinde de yayımlanmıştır. Bunlar arasında ed-Devletü’l-Mekkiyye bi’l-meddâti’l-ġaybiyye ve Ḥüsâmü’l-Ḥaremeyn en meşhurlarıdır. Fetâvâ-yı Rıżviyye, Rızâ Han’ın ictihad kabiliyeti ve Hanefî fıkhına hâkimiyetini göstermesi yanında dönemin Hindistan’ının sosyal tarihi açısından da önemli bir kaynak mahiyetindedir. Ayrıca onun devrin dinî ve içtimaî meselelerine yaklaşımı, bid‘at ve sünnet gibi kavramları tahlil edişi, Hindistan’daki reformcu ve muhafazakâr görüşlerin anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Eserin en mühim tarafı ise Birîlvî ekolünün fıkhî tercihlerinin sistemleştirilmesine olan katkısıdır.
BİBLİYOGRAFYA
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, VIII, 38-41.
Muhammed Mes‘ûd Ahmed, Fâżıl Birelvî: ʿUlemâ-i Ḥicâz kî Naẓar Mîn, Lahor 1972.
a.mlf., “Rıżâ Ḫân Birelvî”, UDMİ, X, 278-284.
Hâdim Hüseyin, Faḳīh-i İslâm İmâm Aḥmed Rıżâ Ḫân Birelvî bâ Ḥaysiyyet Merceʿu’l-ʿulemâʾ (tez, ts.), Lahor Jâmi‘a Rızwiyya.
Şemsü’l-Hasan Şems Birelvî, “Fetâvâ-yı Rıżviyye kâ Fıḳhî Maḳām” (M. Riyâset Ali Kādirî, Maʿârîf-i Rıżâ, Karaçi 1986 içinde), s. 35-56.
Hasan Rızâ Han, “Faḳīh-i İslâm” (Vecâhet Resûl Kādirî, Âʾîne-i Rıżviyye, Karaçi 1989 içinde), s. 76-99.
Usha Sanyal, In the Path of the Prophet: Mavlana Ahmad Rıza Khan Barelwi and the Ahl-e Sunnat wa Jama‘at Movement in British India 1870-1971 (doktora tezi, 1990), New York Columbia University.
