GANÎ-BİLLÂH

22 Cemâziyelâhir 739 (5 Ocak 1339) tarihinde Gırnata’da doğdu. V. Muhammed adıyla da anılır. Babası Nasrî sultanlarından I. Yûsuf el-Müeyyed-Billâh, annesi hıristiyan asıllı bir câriyedir. Babasının ramazan bayramında (19 Ekim 1354) öldürülmesi üzerine Ganî-Billâh lakabıyla tahta çıktı. Bu lakabını 768 (1367) yılında aldığı da söylenmektedir.

Ganî-Billâh’ın birinci hükümdarlığı döneminde babasının zeki ve kabiliyetli hâcibi Rıdvân vezirlik yapıyor, Lisânüddin İbnü’l-Hatîb Dîvân-ı İnşâ başkanlığını yürütüyor, Şeyh İbn Rahhû da ordunun başında bulunuyordu. Bu dönem huzur ve sükûn içinde geçti. Sükûneti bozan tek olay, İbn Ebû Mindîl’in isyan ederek Cebelifeth’e sığınması oldu. Ganî-Billâh, hıristiyanlarla baş edecek gücü olmadığından çoğunlukla kurtuluşu onlarla barış içinde yaşamakta görürdü. Bu sebeple babası ölünce I. Pedro ile barış antlaşmasını yenileyerek ona haraç ödemeyi kabul etti. Aragon ile münasebetleri ise Aragon Kralı IV. Pedro’dan dedeleri gibi barışa sadık kalmasını talep ettiği 756 (1355) yılına kadar iyi gitmedi. Merînî Sultanı Ebû İnân, Ganî-Billâh’ı Kastilya ile olan anlaşmasını bozması için iknaya çalıştıysa da bunda muvaffak olamadı. Ganî-Billâh, Ebû İnân’ın Endülüs topraklarını ele geçirme niyeti taşıdığından şüpheleniyordu. Bunun üzerine Ebû İnân 1357’de Kastilya’ya karşı Aragon Krallığı ile ittifak yaptı. Ganî-Billâh ile arasındaki ilişkiler de Lisânüddin İbnü’l-Hatîb’in gayretiyle giderek müsbet yönde gelişti ve Merînîler’le bir antlaşma imzalandı. İbnü’l-Hatîb, sultanının bu dönemini hayatın ucuz, verimliliğin sürekli ve güvenin yaygın olduğu en güzel dönem olarak nitelerken mübalağa etmektedir. Nasrîler’den Muhammed b. İsmâil b. Ferec 760’ta (1359) Elhamra Sarayı’na hücum ederek Hâcib Rıdvân’ı öldürmüş ve Elhamra’da tutuklu bulunan II. İsmâil’i sultan ilân ederek idareyi kendi eline almıştır.

Vâdîâş’a kaçan Ganî-Billâh müttefiki I. Pedro’dan beklediği desteği bulamadı. Bunun üzerine Merînî Sultanı Ebû Sâlim’e yöneldi. Ebû Sâlim, Şerîf Muhammed b. Ahmed et-Tilimsânî’yi Gırnata’ya gönderip 761’de (1360) Ganî-Billâh’ı maiyetiyle birlikte Fas’a davet etti ve onları çok sıcak bir şekilde karşıladı. Ganî-Billâh Fas’ta sürgünde iken, kardeşi II. İsmâil’i 761’de (1360) öldürtüp Gālib-Billâh lakabıyla tahta çıkan VI. Muhammed’e (İspanyol kaynaklarında El rey Bermejo [Kızıl Kral]) karşı gayretlerini daha da yoğunlaştırdı. I. Pedro 1361 yılında Ganî-Billâh’a yardımcı olma bahanesiyle Gırnata’ya savaş açtı. Bu esnada Ebû Sâlim’i de tehdit ederek onu Ganî-Billâh’a yardımcı olmaya zorladı. Sonunda Ganî-Billâh Endülüs’e döndü ve o dönemde Merînîler’e bağlı olan Runde’ye (Ronda) yerleşti (762/1361). Ganî-Billâh burada Gālib-Billâh’a karşı askerî faaliyetlere başladı ve Kastilya Krallığı’nın da yardımıyla Gırnata’ya yakın kalelere yerleşmeye muvaffak oldu. Entekîre’yi (Antequera) ele geçirdi. Burada Ebû Sâlim’in 762 (1361) yılında öldürüldüğünü haber aldı. Daha sonra Mâleka (Malaga) ve çevresini ele geçirdi. Gālib-Billâh 17 Cemâziyelâhir 763 (13 Nisan 1362) tarihinde Gırnata’yı terketti. Böylece Ganî-Billâh 20 Cemâziyelâhir 763’te (16 Nisan 1362) ikinci defa tahta çıktı.

Ganî-Billâh ikinci hükümdarlığı döneminde daha çok ülkenin bütünlüğünü sağlamaya çalıştı. Kastilya ve Tilimsân ile mevcut ilişkileri güçlendirdi, Tunus ve Mısır ile ilişki kurdu. Aragon’a müdahale etti ve Fas’a karşı olan hasmane tavrını değiştirdi. Müttefiki Pedro’nun gayri meşrû kardeşi Enrique’nin Kastilya’yı ele geçirmesi ve Fransa kralı tarafından sağlanıp papa tarafından kutsanan çok sayıdaki paralı askerlerle 1366 Mayısında müslümanların bu bölgedeki varlığını ortadan kaldırmak amacıyla İşbîliye’yi (Sevilla) istilâ etmesi üzerine onunla mücadeleye girdi; mahir bir siyaset takip ederek bazı şehir ve kaleleri ele geçirmeyi başardı. Veziri ed-Delîlü’l-Berkī tarafından düzenlenen ayaklanmayı bastırdıktan (Ağustos 1366) sonra İşbîliye’ye elçi göndererek Enrique’nin saltanatını tanıdı ve onunla barış imzaladı. Çünkü müslümanların sayısı az, yardım görme ihtimalleri de çok uzaktı. Şubat 1367’de bir başka elçisini Aragon’a göndererek onlarla da anlaştı. I. Pedro’nun 1369’da Enrique tarafından öldürülmesi üzerine Ganî-Billâh Kanibîl, Hâir ve Rûta kalelerini ele geçirdi. Runde ve Cebelifeth halkı onun tâlimatı ile Burcülhakîm ve Kaştûr’u istilâ etti (Ramazan 770 / Nisan 1369).

Ganî-Billâh, Merînî Sultanı I. Abdülazîz’in yardımıyla Cezîretülhadrâ’yı (Algeciras) zaptetti (Zilhicce 770 / Temmuz 1369). Aynı yıl Aragon kralı, Ganî-Billâh ve I. Abdülazîz’le bir barış antlaşması imzaladı. Bu antlaşma, sonuncusu 1386 yılında olmak üzere birkaç defa yenilendi. Yalnız kalan Kastilya Krallığı da Nasrîler ve Merînîler’le barış yaptı (1370). Bu barış da ikincisi 1378 yılında olmak üzere iki defa yenilendi. Barışın iki yıllığına yenilenmesi karşılığında 50.000 altın veren Ganî-Billâh, I. Abdülazîz’in 774’te (1373) ölümü üzerine Merînîler’in Endülüs üzerindeki emellerine son vermek için sadece Cebelitârık’ı almakla yetinmedi, aynı zamanda Merînîler arasındaki taht kavgalarını da körükleyip Ahmed b. Ebû Sâlim’in sultan olmasına yardım etti (776/1374).

10 Safer 793 (17 Ocak 1391) tarihinde ölen Ganî-Billâh mütevazi, halk ve aydınlar tarafından sevilen, bilgili ve kabiliyetli, vakur, hayır sahibi bir hükümdardı. Bazı İspanyol kaynakları uzun süren saltanatı sebebiyle ondan “logus” (şeyh-ihtiyar) diye söz ederler. Onun dönemi Endülüs’te siyasî ve edebî yükselişin yaşandığı son dönem sayılmaktadır. 750’de (1349) babasının yaptırdığı medresede ilmî gelişmeler sağlanmış, 1365-1367 yıllarında Endülüs’ün fethinden beri kimsenin yapmaya muvaffak olamadığı bir hastahane yaptırmıştır. Yerine büyük oğlu II. Yûsuf geçti.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1996 yılında İstanbul’da basılan 13. cildinde, 349-350 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.