https://islamansiklopedisi.org.tr/gavsiyye
Şeyh Vecîhüddin Alevî, Şeyh Allahbahş ve Şah Pîr gibi meşhur sûfî ve âlimlerin Muhammed Gavs’a intisap etmeleri tarikatın Hindistan’ın Delhi, Gucerât ve Bengal bölgelerinde yaygınlık kazanmasını sağlamıştır. Muhammed Gavs’ın müridlerine öğrettiği prensipler kendisinden sonra tarikatın genel kuralları olarak benimsenmiştir. Bu prensiplerin başında vahdet-i vücûd inancı gelir. Ehl-i sünnet’e tâbi olmak, Hz. Peygamber’i örnek almak, gerçeği kitaplarda değil şeyhin öğrettiklerinde aramak, rüyayı mübalağa yapmadan şeyhe anlatmak, cahil insanlarla arkadaşlık etmemek ve imanı kaybettireceği korkusuyla dünyalık peşinde koşanlarla dostluk kurmamak tarikatın temel öğretilerindendir. Genellikle vahdet-i vücûd inancının sadık takipçileri olan Gavsiyye şeyhleri dinin bâtınî yönünü vurgulayarak bazı sırrî özellikler geliştirmişlerdir. Tantra ve yoga ile ilgili birçok uygulamayı benimsemeleri, zikrin mânevî faydasını vurgularken bile “zikr-i hans, zikr-i alkah” gibi bazı Hint düşünce metotlarını tavsiye etmeleri, bu düşüncenin etkisi altında kaldıklarını göstermesi bakımından önemlidir. Bizzat Muhammed Gavs’ın, sırrî güçler geliştirmek için mensuplarına Hindu mistik geleneğindeki oturarak tefekkür tarzı olan “asin”in muhtelif şekillerini denemelerini tavsiye ettiği bilinmektedir. Yine onun, muhtemelen Hindular’a karşı bir iyi niyet göstergesi olarak boğa ve inek yetiştirmesi, daha sonra müridleri tarafından bir tarikat geleneği haline getirilmiştir.
Sultan Cihangir’in büyük saygı gösterdiği Mîretli (Meerut) Şah Pîr Şettârî de inek yetiştirmekteydi. Şah Pîr gibi bazı Gavsiyye meşâyihi Hintçe muskalar yazmışlardır. Şettâriyye âdâbının bir temel unsuru olan ve astronomiyi zikirle birleştiren “da‘vet-i esmâ” metodu Gavsiyye tarikatında da uygulanmıştır.
el-Cevâhirü’l-ḫams, Sirâcü’s-sâlikîn, Esrârü’d-daʿve, Şerḥ-i Risâle-i Kenzü’l-esrâr fî ḥalli eşġāli’ş-Şettâr, Evrâd-ı Ṣûfiyye adlı eserler tarikatın temel kitapları arasında sayılabilir.
Tarikat mensupları Arabistan, İran, Türkiye ve Endonezya’ya kadar giderek Gavsiyye’yi yaymaya çalışmışlarsa da başarılı olamamışlardır.
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed Gavs, el-Cevâhirü’l-ḫams, The Asiatic Society Library of Bengal, nr. OA 74.
a.mlf., Baḥrü’l-ḥayât, Delhi 1893.
Muhammed Gavsî, Gülzâr-ı Ebrâr, The Asiatic Society Library of Bengal, nr. MSD 262.
Abdullah Sûfî, Evrâd-ı Ṣûfiyye, Khuda Bakhsh Public Library, Patna.
Ca‘fer Muhammad, Âdâbü’ẕ-ẕikr, The Asiatic Society Library of Bengal, nr. 1280.
Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, IV, 293.
Brockelmann, GAL, II, 550-551; Suppl., II, 616.
Kadı Muinüddin, History of the Shattari Silsilah (doktora tezi, 1963), Aligarh Muslim University.
Schimmel, Mystical Dimensions of Islam, s. 350.
R. M. Eaton, Sufis of Bijapur: 1300-1700, Princeton 1978, s. 59.
M. Muzammil Haq, Some Aspects of the Principal Sufi Orders in India, Dhaka 1985, s. 122-135.
Les ordres mystiques dans l’Islam: Cheminements et situation actuelle (ed. A. Popovic – G. Veinstein), Paris 1985, s. 110, 116.
K. A. Nizami, “The S̲h̲aṭṭārī Saints and Their Attitude Towards the State”, Medieval India Quarterly, I/2, Aligarh 1950, s. 56-70.
Abdul Muqtadir, “Muḥammed G̲h̲awt̲h̲ Gwāliyārī”, EI2 (İng.), VII, 439-440.
