https://islamansiklopedisi.org.tr/hafs-b-giyas
117 (735) yılında Kûfe’de doğdu ve orada yetişti. Yahyâ b. Saîd el-Ensârî, Süfyân es-Sevrî, Hişâm b. Urve, Süleyman el-A‘meş, İbn Cüreyc, Ebû İshak eş-Şeybânî ve dedesi Talk başta olmak üzere birçok âlimden hadis; Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve Süfyân es-Sevrî gibi âlimlerden fıkıh okudu. Oğlu Ömer b. Hafs ile Yahyâ b. Saîd el-Kattân, Ahmed b. Hanbel, İshak b. Râhûye, Yahyâ b. Maîn, Ali b. Medînî ve Ebû Hayseme Züheyr b. Harb ondan hadis dinleyenler arasındadır.
Hafs, hadis münekkitlerince sika kabul edilmekle birlikte tedlîste bulunmakla da itham edilmiş, ömrünün sonlarına doğru hâfızasının zayıfladığı ve bu dönemde rivayet ettiği hadislerin ihtiyatla karşılanması gerektiği belirtilmiştir. İmâmiyye mezhebi mensupları onu muteber hadis râvilerinden kabul etmişlerdir. Kendisinden 3000 veya 4000 civarında hadis rivayet edilen Hafs’ın 170 hadis ihtiva eden bir cüzünün bulunduğu kaydedilir.
Hârûnürreşîd zamanında 177’de (793) Bağdat’ın doğu kesiminde iki yıl ve Kûfe’de on üç yıl kadılık yaptı. Bu görevi geçim sıkıntısı sebebiyle kabul ettiği rivayet edilir. Hafs verdiği hükümlerde baskı ve tesir altında kalmazdı. Hârûnürreşîd’in hanımı Zübeyde’nin vekilinin taraf olduğu bir davada duruşma sırasında halifeden gelen mektubu kabul etmeyerek davayı onun aleyhine sonuçlandırması ve mektubu daha sonra alıp okuması üzerine halife tarafından 30.000 dirhemle mükâfatlandırılmıştı. Ancak Zübeyde Hafs’ın görevinden azledilmesi için ısrar edince Hârûnürreşîd onu Bağdat kadılığından alıp Kûfe’ye tayin etmek zorunda kaldı.
Cömert bir zat olan Hafs aldığı 300 dirhem maaşı iki arkadaşıyla paylaşırdı. Vefatında 900 dirhem borç bıraktığı nakledilir.
Hafs b. Gıyâs’ın 195 veya 196 yılında öldüğüne dair bazı kayıtlar varsa da kuvvetli rivayete göre 194’te (810) Kûfe’de vefat etmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VI, 389-390.
Yahyâ b. Maîn, et-Târîḫ, II, 121-122.
Halîfe b. Hayyât, eṭ-Ṭabaḳāt (Zekkâr), I, 400.
Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, II, 370.
Vekî‘, Aḫbârü’l-ḳuḍât, I, 60; II, 3, 51, 54, 261, 268, 316, 370; III, 8, 163, 172, 184-188, 285.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, III, 185-186.
İbn Hibbân, Meşâhîr, s. 172.
İbn Hazm, Cemhere, s. 415.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, VIII, 188-200.
İbn Hallikân, Vefeyât, II, 197-201.
Mizzî, Tehẕîbü’l-Kemâl, VII, 56-69.
Zehebî, Mîzânü’l-iʿtidâl, I, 567-568; III, 614.
a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, IX, 22-34.
Safedî, el-Vâfî, XIII, 98-99.
Kureşî, el-Cevâhirü’l-muḍıyye, II, 138-141.
İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, II, 415-418.
Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 68.
Muhammed İbrâhim el-Cüyûşî, “Ḥafṣ b. Ġıyâs̱ Ebû ʿÖmer en-Neḫaʿî el-Kûfî el-Ḳāḍî”, ME, XLVII/3 (1975), s. 346-352.
