HÂVÎ, Îliyyâ Selîm

25 Mayıs 1929 tarihinde Lübnan’ın Metn kazası Şüveyr köyünde dünyaya geldi. Babası Selîm Halîl el-Hâvî, annesi Selîme Necîb Atâyâ, ağabeyi de ünlü şair Halîl Hâvî’dir. Köyündeki ilkokulda okuduktan sonra tahsiline Protestan Yüksek Devlet Okulu ile Aziz Yuhannâ es-Sâbiğ Enstitüsü’nde devam etti. Beyrut Öğretmen Okulu’nu 1948’de tamamladı. Burada tarihçi, edebiyatçı ve politikacı Fuâd el-Bustânî’nin derslerine girdi, ondan eleştiri ve edebiyat alanında önemli bilgiler edindi. Yine bu okulda edebî düşüncelerinin oluşumunda önemli bir etkisi bulunan Fransız matematikçi, fizikçi ve düşünürü Blaise Pascal hakkında geniş bilgi sahibi oldu. 1952’de felsefe diploması aldı. Mezuniyetinin hemen ardından eğitim alanında çalışmaya başladı. 1955’te Lübnan Üniversitesi Yüksek Edebiyat Enstitüsü’nü de bitirdi ve burada birçok Fransız hoca ile tanıştı. Onlardan yine edebiyat ve eleştiri konusunda daha sonra çok faydalanacağı dersler aldı. Lübnan Üniversitesi’nde Arap edebiyatı alanında uzmanlaştı.

Üniversitede kendisini edebiyata yönlendiren şair Nâyif Neked’den ders gördü ve Arapça’sını kuvvetlendirdi. Bu sırada Cibrân Halîl Cibrân, İlyâs Ebû Şebeke, Salâh Lebekî ve uzun süre şiirinin etkisinde kaldığı Saîd Akl gibi çağdaş Arap edebiyatının önemli şahsiyetlerinin eserlerini okudu. Diğer taraftan sembolizm akımının öncüsü Fransız şairi Stéphane Mallarmé ile XIX. yüzyılın en önemli sembolist şairlerinden Charles Baudelaire’i inceledi ve onların da etkisinde kaldı. Kırk yıldan fazla bir süre edebiyat araştırmalarıyla uğraştı. Bu süre içinde edebiyat tarihi, edebî eleştiri, edebî araştırma, edebî sanatlar ve hikâye gibi alanlarda eserler verdi. Bu yönüyle hem genel Arap edebiyatında hem de Lübnan edebiyatında önemli bir yer edindi. Lübnan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde, Beyrut Kız Fakültesi’nde ders verdi. Hocalığında öğrencilerinden hep saygı ve sevgi gördü. Gerçekleştirilebilir düşüncelerini ön plana aldı, hayalî düşünce ve duygulardan uzak kalmaya çalıştı. Eğitim hayatı boyunca eleştiri sanatına çok önem verdi. Bu sanatın edebiyatın her alanında ciddi biçimde uygulanmasının edebiyatın daha titiz bir şekilde incelenmesini sağlayacağına inanıyor ve karşılaştırmalı eleştiriye önem ve ağırlık verilmesini savunuyordu. Şiir, eleştiri, edebiyat gibi alanlarda kaleme aldığı eserlerde metin içi değerlere önem verdi ve yeni buluşları ön planda tuttu. 30 Ağustos 2000 tarihinde öldü.

Hâvî’nin eserlerinde yaratıcılığın konuyu ikinci plana itmesiyle daha canlı, gerçekçi ve daha anlaşılabilir bir ifadenin ortaya çıktığı dikkati çekmektedir. Çalışmalarında en iyinin peşinde olduğu, kullandığı her kelimenin özel bir anlam taşıdığı, metin seçimine özen gösterdiği ve ifadelerine derinlik kazandırdığı hemen görülmektedir. Hayatını edebî ve şiirsel değerlerin geliştirilmesine adayan Hâvî’nin birinci derece ilgi alanlarını Arapça yazı üslûbuyla modern ve klasik Arap edebiyatı, edebî ekoller, edebî türlerle edebî eleştiri oluşturmuştur. Ona göre sanatın karmaşık değil halkın anlayabileceği yalın ifadelerle sunulması gerekir; şairin değeri şiirinde ortaya koyduğu özgünlüklerle ölçülmelidir. Lübnan Üniversitesi’nde ünlü Fransız eleştirmeni Gaetan Picon’un yanında üç yıl kalan yazar, onun karşılaştırmalı eleştiri sanatı ve metin tahlili metodundan oldukça etkilenmiş, tahlillerinde yüksek edebiyat zevkiyle en küçük ayrıntıyı yakalayıp tesbit etmeye çalışmıştır. İlmî veri ve bulguları zevke, ahlâka, düşünceye, duyguya ve ruha hitap eden yalın ve anlaşılır bir üslûpla ortaya koymuştur. Güçlü ilmî şahsiyeti, engin kültürü ve dile hâkimiyetiyle temayüz eden Hâvî eserlerindeki ifade kabiliyeti, düşünce zenginliği, analiz yeteneği, tahkik ve tetkik becerisi, özgünlük ve sonuç çıkarma açılarından da edebiyat severler arasında müstesna bir yere sahip olmuştur.

Eserleri. Hâvî edebiyat tarihi ve şiirle ilgili araştırma, edebî eleştiri ve değerlendirmelerle şiir akımları ve edebî sanatlar, hikâye ve roman alanlarında pek çok eser ve makale yazmıştır (Mv.AU, VI, 129-131). A) Klasik Arap Şiiri ve Şairleri: İbnü’r-Rûmî, fennühû ve nefsiyyetühû min ḫilâli şiʿrih (Beyrut 1959, 1960, 1980, 1988); Fi’n-Naḳd ve’l-edeb (I-V, Beyrut 1960, 1980, 1986); Fennü’l-vaṣf ve teṭavvürühû ʿinde’l-ʿArab (I-II, Beyrut 1961, 1980, 1987); Fennü’l-faḫr ve teṭavvürühû ʿinde’l-ʿArab (Beyrut 1964); Fennü’ş-şiʿri’l-ḫamrî ve teṭavvürühû ʿinde’l-ʿArab (Beyrut 1969); İmruʾülḳays: Şâʿirü’l-merʾeti ve’ṭ-ṭabîʿa (Beyrut 1970); en-Nâbiġatü’ẕ-Ẕübyânî: Siyâsetühû ve fennühû ve nefsiyyetüh (Beyrut 1950, 1970); el-Ḥuṭayʾe fî sîretihî ve nefsiyyetihî ve şiʿrih (Beyrut 1961, 1970); Fennü’l-hicâʾ ve teṭavvürühû ʿinde’l-ʿArab (Beyrut 1970, 1998); el-Aḫṭal: Fî Sîretihî ve nefsiyyetihî ve şiʿrih (Beyrut 1979, 1981); el-Mütenebbî: Sîretühû ve nefsiyyetühû ve fennühû min ḫilâli şiʿrih (Beyrut 1990); Nemâẕic fi’n-naḳdi’l-edebî ve taḥlîli’n-nuṣûṣ (I-III, Beyrut 1996).

B) Modern Arap Şiiri ve Şairleri: İlyâs Ebû Şebeke: Şâʿirü’l-caḥîm ve’n-naʿîm (Beyrut 1970); Aḥmed Şevḳī (I-IV, Beyrut 1970, 1977, 1983); Ebü’l-Ḳāsım eş-Şâbbî: Şâʿirü’l-ḥayât ve’l-mevt (Beyrut 1972); Emîn Naḫle: eş-Şâʿirü’l-cemâlî (Beyrut 1972); el-Aḫṭalü’ṣ-Ṣaġīr: Şâʿirü’l-cemâl ve’z-zevâl (Beyrut 1972); Îliyyâ Ebû Mâḍî: Şâʿirü’t-tesâʾül ve’t-tefâʾül (Beyrut 1972); ʿÖmer Ebû Rîşe: Şâʿirü’l-cemâl ve’l-ḳıtâl (Beyrut 1972); Ṣalâḥ Lebekî: Şâʿirü’r-ravḥ ve’l-bavḥ (1972); Nizâr Ḳabbânî: Şâʿirü’l-merʾe, şâʿiru ḳażıyye ve iltizâm (I-II, Beyrut 1972, 1981); Fevzî el-Maʿlûf: Şâʿirü’l-buʿd ve’l-vecd (Beyrut 1973); Ḫalîl Muṭrân: Şâʿirü’l-ḳuṭreyn (I-IV, Beyrut 1973); Bedr Şâkir es-Seyyâb: Şâʿirü’l-enâşîd ve’l-merâs̱î (I-VI, Beyrut 1973, 1980); Şefîk el-Maʿlûf: Şâʿirü’l-buʿd ve’l-vecd (Beyrut 1978); Maʿrûf er-Ruṣâfî: en-Nâs̱ir ve’ş-şâʿir (I-IV, Beyrut 1978); eş-Şâʿirü’l-Ḳaravî: Reşîd Selîm el-Ḫûrî (I-IV, Beyrut 1978); İbrâhîm Nâcî: Şâʿirü’l-vicdân (Beyrut 1979); Bedevî el-Cebel: Şâʿirü’l-enâşîd ve’l-merâs̱î (I-II, Beyrut 1981); Ḫalîl Ḥâvî fî suṭûrihî fî sîretihî ve şiʿrih (Beyrut 1983); Ḫalîl Ḥâvî fî muḫtârât min şiʿrihî ve nes̱rih (Beyrut 1983); Maʿa Ḫalîl Ḥâvî fî sîreti ḥayâtihî ve şiʿrih: Aḥdâs̱ ve eḥâdîs̱ ve dirâsât (Beyrut 1987); Naẓariyyetü’l-fenni’ṣ-ṣâfî beyne’l-mebdeʾ ve’t-taṭbîḳ: Ḳażâyâ ve meẕâhib ve aʿlâm (Beyrut 1989).

C) Diğer Eserleri. Şiir Akımları: el-Klâsikiyye fi’ş-şiʿri’l-ġarbî ve’l-ʿArabî (Beyrut 1979); er-Rûmansiyye fi’ş-şiʿri’l-ġarbî ve’l-ʿArabî (Beyrut 1979); el-Bernâsiyye fi’ş-şiʿri’l-ġarbî ve’l-ʿArabî (Beyrut 1979, 1980); er-Remziyye fi’ş-şiʿri’l-ġarbî ve’l-ʿArabî (Beyrut 1979); es-Sür(re)yâliyye fi’ş-şiʿri’l-ġarbî ve’l-ʿArabî (Beyrut 1979).

Tiyatro: Aeschylus ve’t-trâcîdya’l-iġrîḳıyye (Beyrut 1978); Sopohocles ve’t-trâcîdya’l-iġrîḳıyye (Beyrut 1980); Euripides ve’t-trâcîdya’l-iġrîḳıyye (Beyrut 1978); Şhakespeare ve’l-mesraḥu’l-İlîzâbbîtî (Beyrut 1978); Eugene O’Neill ve’l-mesraḥu’l-Emrîkî (Beyrut 1981); Luigi Pirandello ve’l-mesraḥu’l-İṭâlî (I-II, Beyrut 1978-1979); el-Fen ve’l-ḥayât ve’l-mesraḥ: Naẓariyyât ve naẓarât (Beyrut 1985); Picket (Beyrut, ts. [Dârü’s-sekāfe]).

Divan Neşri: Şerḥu Dîvâni’l-Aḫṭal et-Taġlibî (Beyrut 1967, 1979, 1986); Şerḥu Dîvâni Ebî Temmâm (Beyrut 1981); Şerḥu Dîvâni Cerîr (Beyrut 1980, 1982); Şerḥu Dîvâni’l-Ferezdaḳ (Beyrut 1982); Şerḥu Dîvâni Ebî Nüvâs (Beyrut 1982, 1987).

Romanları: ed-Düvvâme (Beyrut 1982); el-Ḳaṣr (Beyrut 1982); Ṣukûk ve şükûk ʿalâ ḍafâfi’l-müstenḳaʿ (Beyrut 1985); Nebhân (Beyrut 1986).

Hâvî’nin ayrıca el-Müfîd fi’l-edebi’l-ʿArabî (ortaokul kitabı, Beyrut 1964-1965) ve Fennü’l-ḫaṭâbe ve teṭavvürühû ʿinde’l-ʿArab (Beyrut 1960, 1969, 1970, 1997) adlı eserleri de vardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 546-547 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.