HÜSÂMEDDİN ÇOBAN

Bazı tarihçilere göre Anadolu fâtihi Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın büyük emîrlerinden Karategin’in soyundan gelir. Yazıcızâde Ali onun Kayı boyuna mensup olduğunu belirtmektedir (Tevârîḫ-i Âl-i Selcûḳ, s. 320). Yazıcızâde’nin bu iddiasının doğruluğunu te‘yid edecek kesin bir delil mevcut değilse de Kastamonu-Ankara yöresinde büyük bir Kayı zümresinin varlığı bu görüşü kuvvetlendirmektedir. İbn Bîbî’deki kayıtlara göre 608 (1211-12) yılında Kastamonu melikü’l-ümerâsı olarak görülen Hüsâmeddin Çoban’ın beyliğinin başlangıcı II. Kılıcarslan (1155-1192) zamanına kadar götürülebilir. I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220) ve I. Alâeddin Keykubad (1220-1237) zamanlarında da Bizanslılar’a karşı çeşitli gazâlar yapan Hüsâmeddin Çoban bu sayede çok ganimet elde etmiş, bunlardan bir kısmını zaman zaman Anadolu Selçuklu sultanına da göndermiştir (el-Evâmirü’l-ʿAlâʾiyye, s. 220-221).

Hüsâmeddin Çoban’ın en önemli faaliyetini Kırım’a yaptığı askerî harekât teşkil eder. Nitekim Alâeddin Keykubad’ın, Kırım’da Karadeniz sahilinde önemli bir ticaret şehri olan ve Moğol akınları sırasında Rumlar’ın eline düşen Suğdak’ı kurtarmakla görevlendirdiği Hüsâmeddin Çoban, kumandasındaki Türk donanmasıyla Kırım sahiline başarılı bir çıkarma yapmış ve Suğdak’ı kurtarmıştı. Böylece iyi bir kumandan olduğunu bu deniz seferinde de ispatladıktan başka elçiler göndererek Kıpçak hanının ve Rus knezlerinin itaatlerini de sağladı. Suğdak’ta iki haftadan az bir zaman içinde büyük bir cami yaptıran ve buraya imam ve müezzinler, şehre de bir kadı tayin eden Hüsâmeddin Çoban daha sonra bol ganimetle Kastamonu’ya döndü (1224). Onun bu yöredeki faaliyetleriyle efsanevî bir şöhrete sahip olduğu Saltuknâme’nin verdiği bilgilerden anlaşılmaktadır (I, 164-166).

Devrin kaynaklarında dürüst, kahraman, cömert, âdil ve ümerâ arasında seçkin bir kişi olarak nitelendirilen Hüsâmeddin Çoban hayatı boyunca Kuzeybatı Karadeniz bölgesinde gazâ ile meşgul olmuştur. Suğdak seferinden sonra adına pek rastlanmayan Hüsâmeddin’in ölüm tarihi belli değildir. Hüsâmeddin Çoban’dan sonra Kastamonu Beyliği’ne oğlu Alp Yürek geçmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 513 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.