HÜSEYNÎ SÂDÂT el-GŪRÎ

Afganistan sınırları içinde bulunan Gūr şehrinin Guzîv köyünde doğdu. Gūr’dan göç eden ailesiyle birlikte küçük yaşta Herat’a geldi. Hayatının büyük bir bölümünü burada geçirdi. Eserlerinden iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılan Hüseynî dinî ilimlerin yanı sıra tasavvuf alanında da kendini yetiştirdi. Gençliğinde babası ile birlikte Hindistan’a gitti. Mültan’da Sühreverdiyye şeyhlerinden Bahâeddin Zekeriyyâ Mültânî’ye intisap etti ve şeyhinin kızıyla evlendi. Türk Delhi sultanlarından İltutmış döneminde (1211-1236) şeyhiyle birlikte Delhi’yi ziyaret etti. Herat ve çevresinde çıkan karışıklıklar sebebiyle Balaban (1266-1287) ve Fîrûz Şah Halacî (1290-1296) dönemlerinde Mültan’da ikamet etti. Bu hükümdarlardan Fîrûz Şah için kasideler yazdı. Daha sonra tekrar Herat’a döndü. Câmî ölüm tarihini 16 Şevval 718 (11 Aralık 1318) olarak kaydeder. Ancak Zâdü’l-müsâfirîn adlı eserini 729’da (1329) tamamladığını ifade ettiğine göre bu tarihten sonra ölmüş olmalıdır. Kabri Herat’ta Abdullah b. Ca‘fer et-Tayyâr’ın türbesinin içindedir. Herat’ta oturduğu yer bugün Mahalle-i Mîr Hüseynî Sâdât adını taşımaktadır.

Hüseynî Sâdât’ın cevaplandırılmasını isteyerek Tebriz âlimlerine gönderdiği sorular Mahmûd-ı Şebüsterî’nin (ö. 720/1320) Gülşen-i Râz adlı eserinin yazılmasına sebep olmuştur.

Eserleri. 1. Zâdü’l-müsâfirîn. Tasavvufî düşüncelerini masal ve hikâyelerle açıklama konusunda büyük kabiliyeti olan müellifin, Senâî’nin Ḥadîḳatü’l-ḥaḳīḳa’sını örnek alarak yazdığı eser sekiz bölüm ve yaklaşık 1250 beyitten meydana gelir. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde (FY, nr. 538, vr. 539^a-554^a kenarında) oldukça eski bir nüshası bulunan Zâdü’l-müsâfirîn basılmıştır (Nivalkişor 1884; Tahran 1354).

2. Nüzhetü’l-ervâḥ (Bombay 1322). Müellifin tasavvufî düşüncelerini ihtiva eden eser yer yer mensur ve manzum olarak yazılmıştır. Manzum kısımları yaklaşık 2000 beyit kadar olan eserin bazı nüshalarında mensur kısımlar eksiktir.

3. Kenzü’r-rumûz. Tasavvufî konuların ele alındığı mesnevinin Türkiye kütüphanelerinde (Nuruosmaniye Ktp., nr. 2633/1, vr. 1^b-35^a; İÜ Ktp., FY, nr. 1160, vr. 1^b-29^b) yazma nüshaları bulunmaktadır (diğer nüshaları için bk. Rieu, II, 845; Ethé, nr. 1830-1831, Tahran 1282).

4. Ṭarabü’l-mecâlis. Tasavvufî, felsefî ve ahlâkî konuların işlendiği eserin bir nüshası Nuruosmaniye Kütüphanesi’ndedir (nr. 4964, vr. 1^b-57^a). Ṭarabü’l-mecâlis, Eşiʿʿatü’l-lemaʿât adlı eserin kenarında basılmıştır (Tahran 1353 hş.).

5. Sînâme. Otuz tasavvufî aşk mektubundan oluşan bu mesnevinin Nuruosmaniye (nr. 4964, vr. 32^a-65^a kenarında) ve Süleymaniye (Şehid Ali Paşa, nr. 1188/3) kütüphanelerinde iki yazma nüshası bulunmaktadır.

6. Penc Genc. Senâî’nin bazı tasavvufî kasidelerine nazîre olarak kaleme alınmış beş büyük kasideden meydana gelen eserin bir nüshası Nuruosmaniye Kütüphanesi’ndedir (nr. 4964, vr. 22^a-28^b kenarında).

Kaynaklarda adı geçen Ṣırâṭü’l-müstaḳīm, ʿAnḳā-yı Muġrib, Rûḥu’l-ervâḥ, Ḳalendernâme, Mirʾâtü’l-bedîʿ fî aḥvâli’n-Naḳşibendiyye, Mecmaʿu’l-inşâʾ, Dîvân-ı Eşʿâr ve Sırnâme adlı eserleri günümüze ulaşmamıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 19. cildinde, 24 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.