İBN MENGLÎ

700-705 (1301-1306) yılları arasında Kahire’de doğdu. Babası bir Kıpçak’tı. Bahriyye Memlükleri’nden olan İbn Menglî, el-Melikü’n-Nâsır Muhammed’in üçüncü saltanat döneminde (1309-1341) küçük yaşta, emîrlerin çocuklarından oluşan ve “evlâdü’n-nâs” denilen ihtiyat askerleri sınıfına girdi. Daha sonra Sultan el-Melikü’l-Eşref II. Şa‘bân’ın (1363-1377) muhafız kuvvetleri arasında yer aldı ve nakîbülceyş tayin edildi. Askerlik sanatını çok iyi bildiği kaydedilen İbn Menglî 778’de (1376) vefat etti. 784’te (1382) öldüğü de rivayet edilir.

Eserleri. 1. Ünsü’l-melâ bi-vaḥşi’l-felâ. Avcılığa dairdir. Ebü’r-Rûh Îsâ b. Ali el-Bağdâdî’nin (ö. 638/1240) el-Cemhere fî ʿulûmi’l-beyzere adlı ansiklopedik eserinin (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3813) muhtasarı olup kitaba bazı ilâveler de yapılmıştır. İbn Menglî’nin bu eseri yazarken Demîrî, Câhiz, İbn Kuteybe, İbn Vahşiyye, İbn Zühr gibi birçok müellifin bu konudaki kitaplarından faydalandığı anlaşılmaktadır. Florian Pharaon tarafından Traité de vénerie adıyla Fransızca’ya çevrilip Arapça metniyle birlikte neşredilen eseri (Paris 1880) Muhammed Îsâ Sâlihiyye de yayımlamıştır (Amman 1993).

2. Kitâbü’t-Tedbîrâti’s-sulṭâniyye fî siyâseti’ṣ-ṣınâʿati’l-ḥarbiyye. Müellifin askerlikle ilgili çalışmalarının bir özeti olan eserin Bağdat (el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī, nr. 646), Kahire (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 1147 B; el-Methafü’l-harbî, nr. 379), İstanbul (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2856), Londra (British Museum, nr. 822) ve Leningrad (Üniversite Ktp., nr. 862) nüshaları Sâdık Mahmûd el-Cümeylî tarafından tahkik edilerek yayımlanmıştır (bk. bibl.).

3. el-Aḥkâmü’l-mülûkiyye ve’ḍ-ḍavâbiṭü’n-nâmûsiyye. 778’de (1376) yazılmış olup savaş usullerinden bahsetmektedir (British Museum, nr. 822; el-Hizânetü’t-Teymûriyye, nr. 23; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 705). Eserin neşre hazırlandığı belirtilmekte, ancak basılıp basılmadığı bilinmemektedir (Avvâd, I, 36).

4. el-Edilletü’r-resmiyye fi’t-teʿâbi’l-ḥarbiyye. Mahmûd Şît Hattâb eserin önce bir bölümünü (MMMA, XVII [Kahire 1971], s. 173-178), daha sonra da tamamını (Bağdad 1409/1989) yayımlamıştır.

5. el-Ḥiyel fi’l-ḥurûb ve fetḥi’l-medâʾin ve ḥıfẓi’ḍ-ḍurûb. Çeşitli savaş hileleri ve silâhlardan bahseden eseri İbn Menglî Yunanca’dan tercüme etmiştir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 3086, 3087; TSMK, III. Ahmed, nr. 3469; diğer yazma nüshaları için bk. Avvâd, I, 271-272; III, 80).

İbn Menglî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır: er-Risâletü’l-merżıyye fî ṣınâʿati’l-cündiyye, Fennü’l-ḥarb, el-Menhelü’l-ʿaẕb li-vürûdi ehli’l-ḥarb, Aḳṣa’l-emed fi’r-red ʿalâ münkiri sırri’l-ʿaded, et-Teʿâbi’l-ḳameriyye, Risâletü’t-taḥḳīḳ fî sürʿati’t-tevfîḳ, ed-Dürrü’s̱-s̱emîn fî aḥvâli’l-müteḳaddimîn, el-ʿİḳdü’l-meslûk fîmâ yelzemü celîse’l-mülûk. Saîd Abdülfettâh Âşûr, İbn Menglî’nin eserlerinden hareketle “Fennü’l-ḳıtâli’l-baḥrî ʿinde’l-müslimîn fî ḍavʾi kitâbâti Muḥammed b. Menglî el-Mıṣrî” (Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb ve’t-terbiye, sy. 11 [Küveyt, Haziran 1977], s. 35-46) adlı bir çalışma yapmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 182-183 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.