İBN MÜFLİH, Burhâneddin

15 Cemâziyelevvel 816’da (13 Ağustos 1413) Dımaşk’ın Sâlihiye mahallesinde dünyaya geldi. Sehâvî doğum yılını 815, İbn Tolun ise 810 (1407) olarak kaydetmektedir. İlim ehli bir aileye mensuptur. Aile fertleri genelde ataları Şemseddin İbn Müflih’e (ö. 763/1362) nisbetle anılır. Aslen Filistin’de Nablus’a bağlı Vâdişşaîr’in köylerinden Râmînli olan aile muhtemelen VIII. (XIV.) yüzyılın başlarından önce Beytülmakdis’e (Kudüs), daha sonra da Dımaşk’a göç etmiştir. Burhâneddin İbn Müflih, ilk öğrenimini babası ve dedesinden yaptıktan sonra hıfzını tamamladı ve Efrem Camii’nde imamlık görevine getirildi. Fıkıh ve usulüne, hadis usulü ve Arap gramerine dair bazı temel metinleri ezberledi. Hocaları arasında İbn Nâsırüddin ed-Dımaşkī, Kādi’l-ekālîm diye tanınan İzzeddin Abdülazîz b. Ali el-Makdisî el-Bağdâdî, Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe, İbn Hacer el-Askalânî, Muhibbüddin Ahmed b. Nasrullah et-Tüsterî el-Bağdâdî, Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ömer es-Safedî, Abdurrahman b. Ebû Bekir b. Dâvûd el-Kādirî, İbn Zeyd el-Âtikî el-Mevsılî ve Kutbüddin İbnü’l-Haydırî sayılabilir.

Üstün yeteneği ve kuvvetli hâfızası sayesinde başta fıkıh ve usulü olmak üzere lugat, nahiv, tefsir, hadis, ferâiz ve ma‘rifetü’r-ricâl dallarında derin bilgi sahibi olan İbn Müflih Dımaşk’ta Eşrefiyye Dârülhadisi, Mismâriyye, Hanbeliyye, Cevziyye ve Ebû Ömer medreseleriyle Câmiu’l-Muzafferî’de ders verdi. Meşhur talebeleri arasında Takıyyüddin el-Cerrâî, Şemseddin ed-Dürûsî, İbnü’l-Müneccâ et-Tenûhî, İbnü’l-Mibred, Bedreddin Hasan b. Ali el-Mâtânî, Nuaymî ve kendi oğulları Necmeddin Ömer ile Ali zikredilebilir.

845’te (1441) hocası Kadı İzzeddin Abdülazîz b. Ali el-Makdisî’nin nâibi oldu. 851 Recebinde (Eylül 1447) Dımaşk kadılığına getirildiyse de bir yıl sonra azledildi. Bu arada Mısır’da bulunan babasının yanına gitti. 29 Rebîülâhir 853’te (21 Haziran 1449) tekrar Dımaşk kadılığına döndü ve 857 Cemâziyelevveline (Mayıs 1453) kadar bu görevde kaldı. Daha sonra kendisiyle amcasının oğlu ve Halep Kadısı Alâeddin İbn Müflih arasında birkaç defa el değiştiren Dımaşk kadılığına 863’te (1459) tayin edilen Alâeddin’in azledilmesinin ardından son olarak yine Burhâneddin getirildi ve vefatına kadar bu görevini sürdürdü. 4 Şâban 884’te (21 Ekim 1479) vefat etti ve Kāsiyûn’da babasının mezarının yanına defnedildi. Dımaşk’ta mezhep taassubunun yol açtığı karışıklıkların sona ermesinde büyük rolü bulunan İbn Müflih, başta hocası Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe olmak üzere tabakat âlimleri tarafından takdirkâr sözlerle anılmıştır.

Eserleri. 1. el-Mübdiʿ fî şerḥi’l-Muḳniʿ. Muvaffakuddin İbn Kudâme’nin eserinin önemli şerhlerinden biri olup Hanbelî fıkhına dair bir ansiklopedi niteliğindedir (bk. el-MUKNİ‘). Eser, Muhammed Züheyr eş-Şâvîş (I-X, Beyrut 1399-1402/1979-1982) ve Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmâil eş-Şâfiî (I-VIII, Beyrut 1418/1997) tarafından neşredilmiştir.

2. el-Maḳṣadü’l-erşed fî ẕikri aṣḥâbi(’l-İmâm) Aḥmed (nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn, I-III, Riyad 1410/1990). Hanbelî âlimlerinin biyografisine dairdir. Mükerrerleriyle birlikte 1315 biyografinin yer aldığı eserde sayıları onu bulmayan kadın âlimler ilgili harflerin künyesiyle meşhur olan âlimler ise kitabın sonunda ayrı bir bölümde tanıtılmıştır. Eser, isim zincirindeki ilk iki isme göre alfabetik olarak düzenlenmekle birlikte bazan bu tertibe uyulmamış, ayrıca kitabın başında biyografisi verilen Ahmed b. Hanbel’den sonra Ahmed adlı diğer âlimler zikredilmiştir. İbn Ebû Ya‘lâ ve İbn Receb’in tabakatlarının telhis ve tekmilesi mahiyetindeki el-Maḳṣadü’l-erşed’in başlıca kaynakları arasında Alemüddin el-Birzâlî, Zehebî, İbn Hacer, Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe ve İbn Habîb el-Halebî gibi âlimlerin çeşitli kitapları yer almaktadır. Eseri Uleymî el-Menhecü’l-aḥmed, Nuaymî ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris, İbn Tolun ed-Dımaşkī el-Ḳalâʾidü’l-cevheriyye, İbnü’l-İmâd Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb, İbn Humeyd es-Süḥubü’l-vâbile’de kaynak olarak kullanmışlardır.

3. el-İstiʿâẕe billâh mine’ş-şeyṭâni’r-racîm ve beyânü vesvesetihî ve ḫudaʿihî ve keşfi umûrihî (Kahire 1311). Eser Meṣâʾibü’l-insân min mekâʾidi’ş-şeyṭân adıyla da yayımlanmıştır (nşr. Abdullah es-Sıddîk, Kahire 1955; Kahire, ts. [Mektebetü’l-Hancî]; Beyrut 1404/1984; Kahire 1990).

Müellifin kaynaklarda ayrıca Mirḳātü’l-vüṣûl ilâ ʿilmi’l-uṣûl adlı bir eseri zikredilmektedir. Bazı kaynaklarda İbn Müflih’e nisbet edilen el-Âdâbü’ş-şerʿiyye li-mesâʾili’r-raʿiyye (Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 21; Îżâḥu’l-meknûn, I, 3) ve Kitâbü’l-Fürûʿ adlı eserler büyük dedesi Şemseddin İbn Müflih’e aittir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 216-217 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.