https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnus-sabuni
604’te (1207) doğdu. Bir süre el-Melikü’l-Efdal Nûreddin Ali’ye (1186-1196) imamlık yaptığı bilinen babasının Şam, Bağdat ve Mısır’da kısa sürelerle ikamet ettiği ve halkı Fars kökenli olan Basra’ya bağlı Cevvîs köyünden olduğu belirtilmektedir. Kelâm âlimi İsmâil b. Abdurrahman es-Sâbûnî’nin soyundan geldiği için İbnü’s-Sâbûnî diye tanınmış, dedelerinden Ali b. Ahmed b. Ali, Selçuklu Sultanı Mahmûd b. Muhammed Tapar’ın dostluğunu kazanması sebebiyle Mahmûdî nisbesiyle anılmıştır. Anne ve baba tarafından çeşitli âlimlerin yetiştiği bir aileye mensup olan İbnü’s-Sâbûnî’nin dedesi, babası ve babasının amcasının taşıdığı “sûfî” nisbesine bakılacak olursa onun da tasavvufî terbiye aldığı söylenebilir. Tahsil için Şam, Mısır ve Hicaz bölgelerini dolaşarak Ebü’l-Bekā İbn Yaîş’ten Arap dili ve belâgatı okudu. Aralarında İbnü’l-Harestânî, Abdüllatîf el-Bağdâdî ve İbnü’n-Neccâr el-Bağdâdî’nin de bulunduğu pek çok âlimden hadis dinledi. Dımaşk’taki Nûriyye Dârülhadisi’nde bir süre hocalık yaptı. Kendisinden Reşîd el-Attâr, Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, Ebû Muhammed el-Birzâlî ve Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî gibi âlimler faydalandı. Zehebî de ondan icâzet aldı. Ömrünün son yıllarında hâfızasının zayıflamasından dolayı rivayetlerini karıştırdığı söylenmekte, ancak bundan önceki rivayetlerinin sahih, kendisinin de iyi bir hadis ve ricâl âlimi olduğu belirtilmektedir. İbnü’s-Sâbûnî Zilkade 680’de (Şubat 1282) Dımaşk’ta vefat ederek Kāsiyûn dağı eteklerinde bir yere defnedildi. Ölüm tarihini Süyûtî’nin 608 (1211) olarak kaydetmesi zühûl eseri olmalıdır.
Eserleri. İbnü’s-Sâbûnî’nin günümüze ulaşan Kitâbü Tekmileti İkmâli’l-İkmâl adlı eseri, İbn Mâkûlâ’nın el-İkmâl adlı kitabına İbn Nukta tarafından İkmâlü’l-İkmâl adıyla yapılan zeylin zeylidir. Zehebî, İbnü’s-Sâbûnî’nin mü’telif ve muhtelif konusunda faydalı bir eser yazmakla birlikte bu alanda temayüz etmediğini söylemekteyse de (Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, IV, 1464) İbn Hacer onu başarılı bulmaktadır. Birçok âlime kaynak teşkil eden eserine İbnü’s-Sâbûnî daha çok hadisçileri almakla beraber fakih, müfessir, şair, vezir, mutasavvıf, edip, kâtip, doktor, tarihçi, vâiz ve bunların dışında değişik zanaat erbabını da kaydetmiştir. Ayrıca ilmiyle şöhret bulmuş kadınlara yer verilmiş olması eserin önemini arttırmaktadır. Mustafa Cevâd tarafından neşre hazırlanan kitap iki defa basılmıştır (Bağdad 1377/1957; Beyrut 1406/1986). İbnü’s-Sâbûnî’nin ayrıca el-Eḥâdîs̱ü’l-münteḳātü’l-erbaʿîn ʿani’ş-şüyûḫi’s̱-s̱iḳāti’l-erbaʿîn ve et-Tuḥfe fi’l-ḥadîs̱ adlı eserlerinin bulunduğu kaydedilmektedir (Kehhâle, XI, 62).
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’s-Sâbûnî, Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl (nşr. Mustafa Cevâd), Beyrut 1406/1986, s. 1-2; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 29-51.
İbn Abdülhâdî, ʿUlemâʾü’l-ḥadîs̱, IV, 249-250.
Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, IV, 1464-1465.
Safedî, el-Vâfî, IV, 188-189.
İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, V, 310.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, VII, 353.
Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Lecne), s. 511.
Nuaymî, ed-Dâris fî târîḫi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 110-111.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 585; II, 1637.
Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 117.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XI, 62.
Selâhaddin el-Müneccid, Muʿcemü’l-müʾellifîne’d-Dımaşḳıyyîn, Beyrut 1398/1978, s. 115.
