https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnus-sat
11 Zilkade 643 (30 Mart 1246) tarihinde Sebte’de (Ceuta) doğdu. Aslen ensardan olup Endülüs’te Belensiye’ye (Valencia) yerleşen ataları daha sonra Fas’ın Sebte şehrine göç etmişlerdir. Uzun boylu olduğu için “Şât” lakabıyla anılan dedesine nisbetle İbnü’ş-Şât diye tanındı. İbn Ebü’r-Rebî‘, Ebü’l-Abbas İbnü’l-Gammâz, Ebû Bekir İbn Fâris, Ebü’l-Kāsım İbnü’l-Berrâ ve Ebû Muhammed İbn Ebü’d-Dünyâ gibi âlimlerden ders ve icâzet aldı. Arap dili, fıkıh ve aklî ilimlerde temayüz etti. Özellikle hesap ve ferâiz sahalarında otorite oldu. Ebû Zekeriyyâ İbn Hüzeyl, İbn Cüzey, Şerîf el-Gırnâtî, Ebû Ali Hasan b. Yûsuf el-Hüseynî es-Sebtî, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Ceyyâb, Ebü’l-Kāsım İbn Selmûn ve Ebû Bekir İbn Şibreyn’in de aralarında bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. Devrin Nâsrî sultanlarından birine biat etmek üzere Gırnata’ya (Granada) giden Sebte temsilcilerinin arasında yer alan İbnü’ş-Şât orada kaldığı kısa süre zarfında da bazı dersler verdi. 723 (1323) yılının sonuna doğru Sebte’de vefat etti.
Eserleri. 1. İdrârü’ş-şurûḳ ʿalâ en-vâʿi’l-furûḳ. Karâfî’nin kısaca el-Furûḳ adıyla bilinen Envârü’l-burûḳ fî envâʾi’l-furûḳ’unun şerhidir. Bazı biyografi yazarlarının İbnü’ş-Şât’a nisbet ettiği Envârü’l-burûḳ fî teʿaḳḳubi mesâʾili’l-ḳavâʿid ve’l-furûḳ adlı kitap da bu olmalıdır. Muhammed Ali b. Hüseyin el-Mekkî Tehẕîbü’l-Furûḳ’unda, el-Furûḳ okunurken İbnü’ş-Şât’ın müellifle ihtilâfa düştüğü hususlardaki tenkitlerinin dikkate alınması gerektiğini söyler. Eserin iki ayrı baskısı yapılmıştır (I-IV, Tunus 1302, el-Furûḳ ile birlikte; I-IV, Kahire 1344-1346, el-Furûḳ ve Muhammed Ali b. Hüseyin el-Mekkî’nin Tehẕîbü’l-Furûḳ’u ile birlikte; Beyrut, ts. [Dârü’l-ma‘rife]).
2. Bernâmecü İbn Ebi’r-Rebîʿ. İbnü’ş-Şât’ın hocası İbn Ebü’r-Rebî‘in on iki şeyhinin biyografisi ve okuyup icâzet aldığı çeşitli ilimlere dair otuz beş kitapla ilgili bilgileri ihtiva eder. İbnü’ş-Şât, eserin mukaddimesinde hocasını bir bernâmec hazırlama külfetinden kurtarmak için bu çalışmayı ondan aldığı bilgilere dayanarak kendisinin yaptığını belirtmektedir. İbn Ebü’r-Rebî‘in vefatından önce 25 Zilkade 683 (2 Şubat 1285) tarihinde tamamlanan eseri Abdülazîz el-Ehvânî yayımlamış ve Pedro Chalmeta Fransızca’ya çevirmiştir (bk. bibl.). Kaynaklarda Fehrese diye anılan eserin bu kitap veya bir sonraki eser olması muhtemeldir.
3. el-İşrâf ʿalâ aʿle’ş-şeref fi’t-taʿrîf bi-ricâli (senedi)’l-Buḫârî min ṭarîḳı’ş-Şerîf Ebî ʿAlî b. Ebi’ş-Şeref. 690 (1291) yılında kaleme alınan bu kitap, yedi tabaka halinde düzenlenmiş olup Şerîf Ebû Ali İbn Ebü’ş-Şeref’ten Buhârî’ye kadar uzanan zincirde yer alan Endülüslü râvileri kaydetmektedir (Escurial Library, nr. 1732/2, 1785/2).
4. Ġunyetü’r-râʾiż fî ʿilmi’l-ferâʾiż (Tuḥfetü’r-râʾiż fî ʿilmi’l-ferâʾiż). Kalesâdî tarafından bir şerhi yapılan eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir.
Müellifin ayrıca Taḥrîrü’l-cevâb fî tevfîri’s̱-s̱evâb adlı bir eseri kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
İbnü’ş-Şât, Naṣṣu Bernâmeci İbn Ebi’r-Rebîʿ (nşr. Abdülazîz el-Ehvânî, MMMA [Kahire] içinde), I/2 (1375/1955), s. 252-271; a.e.: Le Barnāmağ d’Ibn Abīl-Rabīʿ (trc. Pedro Chalmeta, Arabica içinde), XV, Leiden 1968, s. 183-208.
İbnü’l-Hatîb, el-İḥâṭa, IV, 259-262.
İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, II, 152-153.
İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ḥicâl, III, 270-271.
Makkarî, Nefḥu’ṭ-ṭîb, II, 694; V, 232, 247, 468, 515.
el-Ḥulelü’s-sündüsiyye, I, 656.
Serkîs, Muʿcem, I, 132-133.
H. Derenbourg, Les manuscrits arabes de l’Escurial, Paris 1928, III, 244-245, 282.
Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 217.
Brockelmann, GAL, II, 340; Suppl., II, 374.
Lutfî Abdülbedî‘, Fihrisü’l-maḫṭûṭâti’l-muṣavvere: et-Târîḫ, Kahire 1956, II, 46.
Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müʾerriḫi’l-Maġribi’l-aḳṣâ, Dârülbeyzâ 1965, II, 309.
Abdullah Kennûn, en-Nübûġu’l-Maġribî fi’l-edebi’l-ʿArabî, Beyrut 1395/1975, I, 218.
Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 239.
Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 1089-1090.
Sâlihiyye, el-Muʿcemü’ş-şâmil, III, 343-344.
Abdülazîz el-Ehvânî, “Kütübü Berâmici’l-ʿulemâʾ fi’l-Endelüs”, MMMA (Kahire), I/1 (1374/1955), s. 112-113.
