IORGA, Nicolae

18 Haziran 1871’de Romanya’nın kuzeyindeki Botoşani şehrinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Yaş’ta (Iaşi/Jassy) tamamladıktan sonra Yaş Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne giren Iorga (Jorga/Yorga), birinci yılın sonunda üstün yetenekleri olduğunu farkeden hocalarının yaptığı özel bir imtihanla diploma aldı (1889). Ardından Ploieşti Lisesi’nde Latince öğretmenliğine başladıysa da kazandığı dört yıllık Nicolescu bursuyla filoloji eğitimine devam etmek üzere yurt dışına gönderildi. Önce İtalya’ya, daha sonra Fransa’ya geçti ve École Pratique des Hautes Études’ün tarih ve filoloji bölümüne kaydoldu. Bu bölümden 1892 yılında, Haçlı seferlerinin Osmanlılar’a karşı da sürdürüldüğü görüşünü savunduğu Philippe de Mézières (1327-1405) başlıklı teziyle mezun oldu. Ardından Almanya’ya gitti ve Ağustos 1893’te Leipzig Üniversitesi’nden Thomas III. Marquis de Saluces adlı çalışmasıyla doktor unvanı aldı. 1894’te ülkesine döndü ve Bükreş Üniversitesi’nde dünya tarihi profesörlüğüne tayin edildi. 1897 yılında Romanya Bilimler Akademisi’ne muhabir üye, 1911 yılında tam üye olarak seçildi. Daha sonraları Romanya içinde ve dışında bazı akademi ve üniversitelerin üyesi ve fahrî doktoru oldu. 1921’de Sorbonne Üniversitesi’nde tarih dersleri verdi; 1928-1929 yıllarında Bükreş Üniversitesi’nde dekanlık ve rektörlük yaptı.

İlim adamlığının yanı sıra siyasetle de uğraşan Iorga, 1907 yılında ilk defa Yaş milletvekili olarak Romanya Parlamentosu’na girdi. 1910’da milliyetçi bir çizgiye sahip, toprak reformuna önem veren Nasyonal Demokratik Parti’yi kurduysa da bir süre sonra pek başarı kazanamayan bu partiden ayrıldı. I. Dünya Savaşı sırasında ülkenin tavrının belirlenmesi, savaşın ardından meclis başkanı sıfatıyla Bucovina, Transilvanya ve Besarabya’nın Romanya’ya dahil olduğunu ilân ederek millî birliğin sağlanması konularında önemli rol oynadı. 1930’da sürgünden dönen kralı destekledi. 1931-1932 yıllarında başbakanlık ve bunun yanı sıra eğitim ve kültür bakanlığı yaptı. 1938’de saray danışmanı, 1939’da senato başkanı oldu. II. Dünya Savaşı sırasında ülkenin Almanlar tarafından işgalinden kısa bir süre sonra Nazi yanlısı Demir Muhafızlar (Garda de Fier) adlı örgüt tarafından Sinaia’da öldürüldü (27 Kasım 1940).

Iorga’nın tarihçiliğinin esasını, Osmanlı sonrası kurulan yeni Romanya devletine bir millî tarih oluşturma gayreti teşkil eder. Bu amacına ulaşmak için yeni tesis edilen millî devletin tarihiyle ilgili gördüğü her şeyi, her veriyi yeterince incelemeden yazılarında kullanmış, yazdığı bütün yazıları, hatta konferans ve dersleri sırasında tutulan notları da tekrar okumadan yayımlamıştır. Bu husus, onun tarihte benzeri az görülen velûd bir yazar olmasının sebebini büyük ölçüde açıklamaktadır. Özellikle Güneydoğu Avrupa tarihi üzerine yaptığı araştırmalarla daha sonraki tarihçileri de etkileyen Iorga’nın bu bölge hakkındaki görüşleri şu ana fikirler etrafında toplanmaktadır: Tarihinin ortak olması, bütünüyle Grek-Roma temelleri üzerine oturması, daha sonra Balkanlaşması, tarihçilerin, bölgenin ortak yönlerini bularak bu topraklarda yaşayan halkların birbirlerini daha iyi anlamalarına katkıda bulunmalarının gerekli olması. Iorga’ya göre bu bölgenin insanları, Trakya topraklarında Latin faktörünün entegre edici fonksiyonuyla bir araya gelerek ortak bir yaşama tarzı oluşturmuşlardır. Latin faktörü Helenizm’i asimile ettikten sonra burada Roma hukukuna ve Doğu kilisesi inançlarına dayanan bir kültür ortaya çıkarmıştır. Bu kültüre bir anlamda Osmanlı da dahildir. Çünkü Bizans, 1453 yılında Fâtih Sultan Mehmed’in İstanbul’u fethetmesiyle birlikte yıkılmamış, Osmanlı Devleti içerisinde en azından Balkanlar’da dinî ve siyasî bir dizi müessese vasıtasıyla varlığını sürdürmüştür. Aslında Osmanlılar’ın Balkanlar’daki idare tarzı bir nevi Bizans’ın İslâmîleşmiş devamı, hatta Roma’nın İslâmî şeklidir.

Nicolae Iorga’nın ilmî-siyasî faaliyetleri arasında, 1907 yılında küçük bir dağ kasabası olan Vǎlenii de Munte’de başlattığı halk üniversitesi yaz okulu seminerleri önemli bir yere sahiptir. Iorga, zamanla Romanya’nın başlıca kültür etkinliklerinden biri haline gelen bu seminerlerde entelektüel tabakaya bizzat verdiği ve dünyanın çeşitli yerlerinden çağrılan ilim ve fikir adamlarına verdirdiği ders ve konferanslarla büyük Romanya idealinin bilimsel temelini atmış, ileride kurulacak yeni devletin ilk kadrolarını oluşturmuştur. Daha sonraları da Güneydoğu Avrupa (1913), Bizans Araştırmaları (1935) ve Dünya Tarihi (1938) enstitülerini kurmuş; Revista istoricǎ (1915-1946), Bulletin de l’Institut pour l’étude de l’Europe sud-orientale (1914-1923) ve Revue historique du sud-est européen (1924-1946) dergilerini çıkarmıştır.

Iorga, Romen edebiyatında da önemli bir yere sahiptir. 1903-1906 yılları arasında bu alanda yeni bir akımın öncülüğünü üstlenen Sǎmǎnǎtorul dergisinin editörlüğünü yapmış ve dergide modernistlere karşı edebiyatın geleneklerden beslenmesi gerektiği fikrini savunmuştur. Şiir, roman, piyes, hâtıra, biyografi, yol yazıları gibi türlerde pek çok eser veren Iorga, bunlardan dolayı 1929 yılında millî edebiyat ödülünü kazanmıştır. Roman ve piyeslerinde genellikle milliyetçi görüşleri doğrultusunda tarihî şahsiyetleri ön plana çıkarmıştır. Kurucusu olduğu Neamul Românesc adlı gazetede kökleri tarihe uzanan Romen birliğini tesis etmeye çalıştığı görülür.

Eserleri. Iorga’nın yaklaşık 1200 cilt kitabı ve 23.000 kadar makale vb. küçük yazısı (şiirleri dahil) bulunmaktadır; bunların günümüze kadar eksiksiz bir listesi yapılmamıştır (geniş bir liste için bk. Theodorescu, tür.yer.). Kitaplarının en önemlileri şunlardır:

1. Philippe de Mézières (1327-1405) et la croisade au XIV^e siècle (Paris 1896). Eserde, XV ve XVI. yüzyıllarda Avrupa’nın Osmanlılar’a karşı yaptığı seferlerin 1096’da Selçuklular’a karşı başlatılan Haçlı seferlerinin bir devamı olduğu görüşü savunulmuş ve bu görüş daha sonra diğer tarihçiler tarafından da benimsenmiştir.

2. Notes et exraits pour servir à l’histoire des croisades au XV^e siècle (I-VI, Paris 1899-1902; Bükreş 1915-1916). Haçlı seferleriyle ilgili çeşitli arşiv belgelerini ve bunlar hakkındaki kendi yorumlarını ihtiva etmektedir.

3. Studii si documente cu privire la istoria Rumanilor (I-XXXI, Bükreş 1901-1916). Romanya tarihi ve belgeleri hakkındadır.

4. Geschichte des rumänischen Volkes im Rahmen seiner Staatsbildungen (I-II, Gotha 1905).

5. The Byzantine Empire (London 1907).

6. Histoire de l’église roumaine (I-II, Bükreş 1908).

7. Geschichte des Osmanischen Reiches (I-V, Gotha 1908-1913). Batılılar tarafından telif edilmiş Osmanlı tarihleri içinde bu tarihi kuruluşundan itibaren bir bütün olarak ele alan nâdir eserlerden biridir. V. cildi Bekir Sıtkı Baykal tarafından Osmanlı Tarihi adıyla Türkçe’ye çevrilen (Ankara 1948; ayrıca Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi [haz. Mümin Çevik – Erol Kılıç] içinde, IX. cilt, İstanbul 1992) eserin tamamı daha sonra Nilüfer Epçeli tarafından Osmanlı İmparatorluğu Tarihi adıyla Türkçe’ye kazandırılmıştır (haz. Erhan Afyoncu, I-V, İstanbul 2005). Iorga’nın bu eserini hazırlarken Rumen, Macar, Polonya, Almanya ve diğer Avrupa arşivlerindeki belgeleri kullanmasına rağmen Türk kaynaklarına başvurmamış olması, dolayısıyla eksik ve yanlış tesbitlerde bulunması önemli bir kusur olarak kabul edilmektedir.

8. Chronica expeditii Turcilor in Morea in 1715 (Bucharest 1913).

9. Histoire des états balkaniques à l’époque moderne (Bükreş 1914).

10. Histoire de l’arte roumain ancien (Paris 1922).

11. Essai de syntèse de l’histoire de l’humanité (I-IV, Paris 1926-1929). Felsefe ağırlıklı bir dünya tarihidir.

12. Geschichte der Rumänen und ihrer Kultur (Sibiu 1929).

13. Histoire de la vie byzantine (I-III, Bucharest 1934).

14. Byzance après Byzance (Bucharest 1935). Bizans’ın devlet olarak yıkıldıktan sonra da Osmanlı idaresi altında hukuk, din ve çeşitli kurumlar aracılığıyla varlığını sürdürdüğü tezini savunmaktadır.

15. Histoire des roumains et de la romanité orientale (I-X, Bucharest 1937-1945). Rumenler üzerine yazdığı en hacimli eseridir.

16. Études byzantines (I-II, Bucharest 1939-1940).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 22. cildinde, 359-361 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.