ÎSÂ b. MÜHENNÂ

Bâdiyetüşşâm’da yaşayan Âl-i Fazl kabilesinin reisidir. Fırat boylarında ve Kuzey Suriye’de güvenliğin sağlanmasında önemli rolü bulunan Îsâ b. Mühennâ, Memlük Sultanı Kutuz’un bölgede hâkimiyet kurmasına yardımcı oldu. Sultan Kutuz tarafından Aynicâlût Savaşı’nda (658/1260) emîrü’l-Arab tayin edildi ve Selemiye kendisine iktâ olarak verildi. Ancak onun ve kabilesinin Memlükler’in safında bilfiil savaşıp savaşmadıkları kesin olarak belli değildir. Şehâbeddin Tekindağ kendisinin bu savaşa katıldığını belirtirken (EI² [İng.], IV, 87) Reuven Amitai-Preiss tarafsız kalıp savaşın sonucunu beklediğini ileri sürer (Mongols and Mamluks, s. 47). Îsâ b. Mühennâ, Memlükler’in hizmetinde olmakla birlikte zaman zaman Moğollar’la da iyi ilişki kurmaktan çekinmemiş, kabile reislerinin daha sonra da sürdürdüğü bu politika, Memlük sultanlarının Âl-i Fazl emîrlerine karşı güvensizlik duymalarına sebep olmuştur.

I. Baybars Memlük sultanı olunca Îsâ b. Mühennâ Mısır’a giderek kendisine bağlılığını bildirdi. Bundan memnun kalan Baybars, onu Nakıratühaleb’den Humus’a kadar olan bölgeye emîr ve Âl-i Fazl bedevîlerine reis tayin etti. 675’te (1277) Baybars’ın Anadolu seferine katılan Îsâ, Halep nâibi Nûreddin Ali b. Mücellâ ile beraber Moğollar’ın Suriye’ye girmesine engel olmaya çalıştı. Baybars döneminde zaman zaman sultanla ihtilâfa düştüğü de oldu. Aynı durum Sultan el-Melikü’l-Mansûr Kalavun devrinde de devam etti. Suriye’ye hâkim olan ve 679’da (1280) Dımaşk’ta isyan ederek el-Melikü’l-Kâmil lakabıyla kendini sultan ilân eden Sungur el-Eşkar’ın tarafına geçince Memlükler ile olan münasebetleri iyice gerginleşti. Sungur el-Eşkar, Safer 679’da (Haziran 1280) Dımaşk yakınlarında meydana gelen savaşta Sultan Kalavun’un kuvvetlerine yenildiği zaman onunla birlikte Suriye çöllerine kaçtı. Îsâ ve Sungur daha sonra Rahbe’ye yürüdülerse de başarı sağlayamadılar. Bunun üzerine İlhanlı Hükümdarı Abaka Han ile ittifak yaptılar (679/1280). Ancak bu ittifak uzun sürmedi. Sultan Kalavun, 1 Zilhicce 679’da (24 Mart 1281) Suriye seferi için Mısır’dan yola çıktı. Olayların kendi aleyhine geliştiğini gören Îsâ b. Mühennâ, 17 Zilhicce’de (9 Nisan) Akkâ yakınlarındaki Rûha’da sultana itaat arzetti, sultan da onu bağışladı. Moğollar’la yapılan Humus Savaşı’na, bedevî Araplar’ın başında Memlük ordusunun sağ kanat öncü birlikleri kumandanı olarak katılan Îsâ Rebîülevvel 683’te (Mayıs 1284) vefat etti.

Îsâ b. Mühennâ, zalimliğiyle meşhur selefi ve amcazadesi Ali b. Hüzeyfe b. Mâni‘ zamanında yaygınlaşan kargaşaya son vermeyi başarmıştır. Bu başarı onun Memlük sultanları nezdinde itibarını arttırmıştır. Kaynaklarda dindar, cömert, âdil, güzel ahlâk sahibi bir kişi olduğu kaydedilmektedir (Yâfiî, IV, 199; İbnü’l-Furât, VIII, 13).

Îsâ b. Mühennâ’dan sonra iktâları oğulları Fazl ile Mühennâ arasında bölüştürülmüş ve Mühennâ emîr tayin edilmiştir (İbnü’l-Furât, VIII, 8). Aile mensupları daha sonra da çeşitli kollara ayrılarak varlıklarını sürdürmüşler (İbn Fazlullah el-Ömerî, s. 104) ve emîrü’l-Arab unvanını 879 (1474) yılına kadar ellerinde tutmuşlardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 22. cildinde, 482-483 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.