JAHN, Karl

26 Mart 1906’da Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun Brunn şehrinde doğdu. Silezya asıllı bir ailenin çocuğudur. Liseyi bitirdiğinde Brunn Üniversitesi’nin kimya bölümüne kaydolduysa da bir yıl sonra Prag’a giderek tarih, sanat tarihi, arkeoloji ve şarkiyata yöneldi. Adolf Grohmann ve Max Grünert’ten Sâmî diller ve edebiyatları, özellikle de Arapça, Jan Rypka ve yine Grünert’ten Farsça ve Türkçe okudu; ayrıca yoğun bir şekilde Slav dilleri ve edebiyatlarıyla ilgilendi. 1929’da Leipzig Üniversitesi’nin şarkiyat bölümüne girdi ve August Fischer, Heinrich Zimmern, Johannes Friedrich, Hans Stumme gibi ünlü ilim adamlarının öğrencisi oldu. 1931 yılında Prag’a dönerek Adolf Grohmann’ın yanında Studien zur arabischen Epistologie başlıklı teziyle doktor oldu; arkasından kısa bir süre için Berlin’e gidip Willy Bang Kaup ve H. H. Schaeder’den ders aldı. 1932 sonlarında İtalya ve Kuzey Afrika’ya gitti. 1933 yılında Viyana’da Zeki Velidi Togan ile tanıştı ve onun etkisi altında Orta Asya tarihiyle, daha çok da tarihçi-devlet adamı Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî ile ilgilenmeye başladı.

Jahn, 1934 yılında Türkiye’ye yaptığı ilk seyahatinden sonra 1935’te Prag Üniversitesi Kütüphanesi’nde çalışmaya başladı. 1936’dan itibaren Prag’daki Deutsche Karls-Universität’te Türkçe okutmanı oldu. 1938’de doçentliğe yükseldi. 1942’de Halle’de kütüphane idareciliği yaparken üniversitede ders vermeye başladı. Ancak ertesi yıl tercüman olarak askere çağrıldı. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Utrecht Üniversitesi’nde Türk ve Slav filolojisi öğretim üyeliğine tayin edildi. 1951 yılından itibaren Leiden Üniversitesi’nde Johannes Heindrik Kramers’in ölümü üzerine boşalan Türkoloji ve İranistik öğretim üyeliğini de üstlendi ve her iki üniversitedeki görevlerini 1969’da emekli oluncaya kadar sürdürdü. 1969-1983 yıllarında Viyana Üniversitesi’nde misafir profesör sıfatıyla Orta Asya tarihi üzerine ders verdi. 1970’te Avusturya İlimler Akademisi’ne (Die Österreichische Akademie der Wissenschaften) muhabir üye seçildi ve bu kurum onun çok sayıda eserini yayımladı. 1983 yılında Hollanda’ya döndü ve uzun bir hastalık döneminden sonra 7 Kasım 1985 tarihinde Utrecht’te öldü. 1955’te Central Asiatic Journal adlı dergiyi çıkarmaya başlayan ve ölümüne kadar editörlüğünü yürüten Karl Jahn, XXIV. Milletlerarası Şarkiyat Kongresi’nde (Münih, 4 Eylül 1957) kurulan ve ondan sonra her yıl toplanan Permanent International Altaistic Conference’a (PIAC) sürekli katılıp bu toplantıların üçünü organize etmiş, 1979 yılında Indiana University Prize for Altaic Studies altın madalyasıyla ödüllendirilmiştir.

Telif, tercüme, tahkikli neşir ve makale şeklinde çok sayıda eser bırakan Karl Jahn’ın büyük yekün tutan makaleleri, başta kendi kurduğu Central Asiatic Journal ile Anzeiger der Österreichischen Akademie der Wissenschaften in Wien ve Journal of Asian History olmak üzere çeşitli dergilerde yayımlanmıştır. Çalışmalarının çoğu Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî ve özellikle onun Câmiʿu’t-tevârîḫ’i hakkındadır. Jahn, objektiflik açısından çağdaşlarının çok önünde giden ilk dünya tarihçisi olarak tanıttığı Reşîdüddin’in 650. ölüm yıldönümünde (Kasım 1969) Tahran ve Tebriz’de milletlerarası bir sempozyum düzenlenmesine de ön ayak olmuştur.

Eserleri. 1. Geschichte Ġāzān-Ḫān’s aus dem Ta’rīḫ-i Mubārak-i Gāzānī des Rasīd al-Dīn (London 1940; İsfahan 1336 hş.). Doçentlik tezi olan kitap Câmiʿu’t-tevârîḫ’in I. cildinin neşridir.

2. Geschichte der Īlḫāne Abāġā bis Gaiḫātū des Rasīd al-Dīn (1265 bis 1295) (Wien-Prag 1941; ’s-Gravenhage 1957). Câmiʿu’t-tevârîḫ’in Abaka Han, Ahmed Teküder, Argun Han ve Geyhatu ile ilgili bölümünün neşridir.

3. Histoire universelle de Rasîd al-Dîn Fadl Allah Abul-Khair, I, Histoire des Francs (Leiden 1951; tıpkıbasım Tahran 1339). Câmiʿu’t-tevârîḫ’in Franklar’la ilgili kısmının Fransızca şerhi ve tercümesidir (Almanca’sı, Die Frankengeschichte des Rasīd ad-Dīn, Wien 1977).

4. Rasīd al-Dīns History of India (The Hague 1965). Câmiʿu’t-tevârîḫ’in Hindistan’la ilgili kısmının İngilizce tercümesidir (Almanca’sı, Die Indiengeschichte des Rasīd ad-Dīn, Wien 1980).

5. Die Geschichte der Oġuzen des Rašīd ad-dīn (Wien 1969). Câmiʿu’t-tevârîḫ’in Oğuzlar’la ilgili kısmının şerh ve tercümesidir.

6. Die Chinageschichte des Rasīd ad-Dīn (Wien 1971). Câmiʿu’t-tevârîḫ’in Çin’le ilgili kısmının Sinolog Herbert Franke’nin yardımıyla yapılmış şerh ve tercümesidir.

7. Die Geschichte der Kinder Israels des Rasīd ad-Dīn (Wien 1973). Câmiʿu’t-tevârîḫ’in İsrâiloğulları tarihiyle ilgili kısmının şerh ve tercümesidir.

Karl Jahn’ın bazı önemli makaleleri de şunlardır: “Vom frühislamischen Briefwesen. Studien zur islamischen Epistolographie der ersten drei Jahrhunderte der Higra auf Grund der arabischen Papyri” (Ar.O, IX [1937], s. 153-200); “Cihan Tarihçisi Olarak Reşîdüddin” (İTED, III/3-4 [1966], s. 227-236); “The Still Missing Works of Rashid al-Dīn” (CAJ, IX/2 [1964], s. 113-122); “Universalgeschichte im islamishen Raum” (Mensch und Weltgeschichte [ed. Alexander Randa], München 1969, s. 145-170); “Die ältesten schriftlich überlieferten türkischen Märschen” (CAJ, XII/1 [1968], s. 45-63); “Die Erweiterung unseres Geschichtsbildes durch Rashid ad-Din” (Anzeiger der Österreichischen Akademie der Wissenschaften in Wien, sy. 107 [1970], s. 139-149).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 23. cildinde, 568-569 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.