https://islamansiklopedisi.org.tr/keskin-muhammed-sirin
Molla Muhammed Şirin, Siirt’in Eruh ilçesine bağlı Nivela (Çizimli) adlı dağ köyünde ilim ehli bir aile içinde doğdu. Babası Molla Yahyâ Hâzin müderristi, köyünde kendi işlerini görürken talebe de okuturdu. Annesi, bölgenin ileri gelen âlimlerinden Şeyh Abdurrahman Şâvirî’nin (Gündüz) kız kardeşi Fâtıma Hanım olup oğlunun dersleri ve terbiyesi hususunda titiz davranmıştır. Muhammed ilk eğitimini babasından aldı. Ağabeyi Molla Abdülhâdî’den, ayrıca bölgedeki medreselerin hocalarından ders okudu. Bunlar, Kurtalan ilçesinin Kayabağlar (Zokayd) köyüne nisbet edilen Şeyh Cüneyd ve kardeşi Şeyh Fudayl Zokaydî, Molla Resûl’ün oğlu Muhammed Zokaydî, Molla Ali Zokaydî, Torikli Molla Abdurrahman, Molla İsmâil Milhatî, Siirtli Molla Said, Şeyh Takıyyüddin Nurşînî ve torunu Şeyh Ziyâeddin, Şeyh Muhammed Bâkī Nurşînî ve en son dayısı Şeyh Abdurrahman Şâvirî olup ondan ve babasından icâzet aldı. Müderrisler yanında meşâyihten de eğitim gördüğü için ilmî derinlikle tasavvufî neşveyi birleştirdi. Kardeşleri Hasan, Said ve Bahaddin ile oğulları Abdülhafid (Abdülhâfız) ve Abdullah kendisinden icâzet alan öğrencilerdendir. Muhammed Şirin hayatı boyunca resmî görev almadı, fahrî imamlık ve müderrislik yaptı. Şeyh Muhyiddîn-i Basretî Medresesi olarak da bilinen Hüseyniye Medresesi başta olmak üzere Siirt ve Van illerinin çeşitli köylerinde imamlık ve müderrislik görevinde bulundu. İki kızı ve iki oğlu olan Molla Şirin 1 Temmuz 2009 tarihinde vefat etti. Kabri Siirt’tedir.
Eserleri. 1. Şerîʿatâ Şîrîn tercümâ Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn. Ebû Zekeriyyâ en-Nevevî’nin Şâfiî fıkhına dair Minhâcü’ṭ-ṭâlibîn adlı eserinin Kürtçe tercümesidir. Hacimli bir ciltten oluşan eserde Arapça metinle Arap harfleriyle Kürtçe tercümesi yer almaktadır.
2. Tefsîrâ Şîrîn (I-II, Diyarbakır 2008). Bu da Arap harfleriyle yazılmış Kürtçe bir tefsir olup müellif 1980’de yazmaya başladığı eserini 1988’de tamamlamıştır. Eser muhteva ve üslûp bakımından Tefsîrü’l-Celâleyn’e benzemektedir. Mehmed Said Özervarlı “Molla Muhammed Şîrîn ve Tefsîrâ Şîrîn’in Tahlili” adıyla yüksek lisans tezi hazırlamıştır (2013, Şırnak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
3. Tafṣîlü’l-merâm li-şerḥi’l-ebyâti ve’l-enẓâm (İstanbul, ts. [Yâsîn Yayınevi]). Müellif Şerḥu Şiʿrân olarak da bilinen bu eserini otuz yaşında yazmaya başlamış, altmış yaşında iken tamamlamıştır. Eserin matbu nüshasında müellif olarak yanlışlıkla onu dizen ve baskıya hazırlayan Şeyh Nasreddin el-Mardînî gösterilmiştir. Eserde, Arapça öğretiminde medreselerde okutulan yedi meşhur kitapta gerek anlam gerekse i‘rab yönünden zor olan beyitlerin i‘rabı ve açıklaması yapılmıştır. Bu eserler sırasıyla şunlardır: a) Şerḥu ebyâti Şerḥi’l-Muġnî (s. 5-24). Çârperdî’nin el-Muġnî fî ʿilmi’n-naḥv adlı eserine öğrencisi Muhammed b. Abdürrahîm el-Ömerî el-Meylânî’nin yazdığı şerhteki bazı beyitleri açıklar. b) Şerḥu ebyâti’s-Saʿdînî (s. 25-46). İzzeddin ez-Zencânî’nin el-ʿİzzî fi’t-taṣrîf adıyla bilinen sarf kitabı için Sa‘deddin et-Teftâzânî’nin kaleme aldığı Şerḥu Taṣrîfi’z-Zencânî’deki bazı beyitlerin açıklaması ve i‘rabıdır. c) Şerḥu ebyâti Ḥallü’l-meʿâḳıd (s. 47-74). İbn Hişâm en-Nahvî’nin Ḳavâʿidü’l-iʿrâb’ına Şemseddin Sivâsî’nin yazdığı Ḥallü meʿâḳıdi’l-Ḳavâʿid’deki bazı beyitlerin açıklamasıdır. d) Şerḥu ebyâti Saʿdullâhi’l-kebîr (s. 75-102). Zemahşerî’nin el-Ünmûẕec fi’n-naḥv adlı muhtasarına Sa‘deddin Sa‘dullah el-Berdaî’nin Ḥadâʾiḳu’d-deḳāʾiḳ adıyla yazdığı şerhteki bazı beyitlerin açıklamasıdır. e) Şerḥu ebyâti’n-Netâyic (s. 103-118). Birgivî’nin İẓhârü’l-esrâr fi’n-naḥv’i için Adalı Şeyh Mustafa’nın Netâʾicü’l-efkâr adıyla kaleme aldığı şerhteki bazı beyitlerin açıklamasıdır. f) Şerḥu ebyâti’s-Süyûṭî (s. 119-330). İbn Mâlik et-Tâî’nin el-Elfiyye fi’n-naḥv’ine Süyûtî’nin yazdığı el-Behcetü’l-merżıyye şerḥu’l-Elfiyye adlı şerhteki bazı beyitlerin açıklamasıdır. Bu esere Şark medreselerinde önem verildiğinden müellif beyitlerin açıklamasına en fazla bu eserde yer vermiştir. g) Şerḥu ebyâti’l-Câmî (s. 331-349). İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye fi’n-naḥv’ine Molla Câmî’nin el-Fevâʾidü’ż-Żıyâʾiyye fî Şerḥi’l-Kâfiye adıyla yazdığı şerhteki bazı beyitlerin açıklaması olup eser medreselerde nahivle ilgili olarak okutulan en son kitaptır.
BİBLİYOGRAFYA
Süyûtî, el-Behcetü’l-merżıyye fî şerḥi’l-Elfiyye (nşr. Abdülkādir Mahmûd el-Bekkâr), Kahire 1421/2000, neşredenin girişi, s. 5.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1751.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 395.
Kāsım Halîl İbrâhim el-Evsî, Şerḥu’l-Muġnî fi’n-naḥv: dirâse ve taḥḳīḳ (doktora tezi, 2007), Câmiatü Tikrît, s. 2, 3, 5, 9.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), VI, 201.
Abdulkadir Bingöl, Kulîlkên baxê Botan, İstanbul 2008, s. 148.
Mefail Hızlı, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, UÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, XVII/1, Bursa 2008, s. 34.
Abdurrahman Adak, “Şeyh Cüneyd-i Zokaydî ve Mahtut Bir Şiir Mecmuası”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, sy. 1 (2009), s. 133 (www.esarkiyat.com).
Abdulvahit Yıkılmaz, “Molla Muhammed Said el-Amedî (Yıkılmaz) Hayatı, İlmi ve Tasavvufî Yönü”, a.e., sy. 4 (2010), s. 144, 147.
Recep Özdirek, “Cumhuriyet Döneminde Şırnak Bölgesinde Yaşayan Alimlerin Fıkıhla İlgili Eserlerinin Değerlendirilmesi”, Şırnak Üniversitesi Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, 14-16 Mayıs 2010, Ankara 2010, s. 717.
