KURÇİ

Sözlükte “silâh” mânasına gelen kur veya korun sonuna Türkçe “ci” ekinin getirilmesiyle oluşmuş bir kelimedir. “Silâhlı asker, silâhşor, cebeci, ases, asker, bekçi, muhafız, zırhlı veya atlı asker” anlamlarında İlhanlılar’da, daha sonra Karakoyunlu ve Akkoyunlular’da hassa askerleri için kullanılmıştır.

Osmanlı döneminde “korucu” şeklinde başta Yeniçeri Ocağı’nda olmak üzere çeşitli askerî müesseselerde görevli kimseler için kullanılan bu tabir Safevîler devrinde Farsça’ya geçmiş ve ülkenin ileri gelen kimselerinin çocuklarından teşkil edilen atlı muhafız alayı için kullanılmıştır (Hammer, VII, 73-74). Özellikle Türkmen kabilelerinin atlı askerleri, muhafız birlikleri bu tabirle anılmıştır. Safevî kaynaklarında “kurçî-i şemşîr”, “kurçî-i tîr ü kemân” gibi tabirlere rastlanır. Ayrıca hassa muhafız birlikleri için “kurciyân-ı hâssa-i şâhî, kurciyân-ı izâm-ı şâhî” gibi nitelemeler de kaynaklarda yer alır. Kurçilerin âmirine kurçibaşı denirdi. Bu tabir Safevî kroniklerinde 911 (1505) yılından itibaren geçmeye başlar ve emîrülümerâlığa bağlı bir makam olarak zikredilir. Daha sonra I. Tahmasb döneminde emîrü’l-ümerânın (beylerbeyi) yerini almıştır. Kurçibaşının emrinde sarık, kılıç, hançer, yay, mızrak, okluk, kalkan, zırh, ayakkabı, kadeh, üzengi, gem ve kuşçu kurçisi olmak üzere on üç kurçi vardı (İA, X, 57).

Bâbürlüler’de muhafız, cephane kumandanı, silâhdar karşılığı kullanılan ve askerî bir rütbe olan “kur beyi” unvanı vardı. Ayrıca kur kelimesiyle türetilen, “silâh deposu veya imalâthanesi” anlamında kurhâne, “bekçi” anlamında kurbaşı terimlerine de rastlanmaktadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2002 yılında Ankara’da basılan 26. cildinde, 441 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.