Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri
AKINCIOsmanlı hafif süvari birliklerinden biri.
ALÂEDDİN BEYOsman Gazi’nin, devletin kuruluş ve teşkilâtlanmasında önemli hizmetleri geçen oğlu.
ALEMDARBayrak veya sancak taşıyanlar için kullanılmış olan bir terim.
ALKIŞOsmanlı teşrifat geleneğinde, merasimlerde padişah ve vezirler için söylenen güzel sözlere verilen genel ad.
ALTI BÖLÜKYeniçeri Ocağı’nın süvari kısmını teşkil eden altı sınıfın adı.
ASÂKİR-i MANSÛRE-i MUHAMMEDİYYEYeniçeri Ocağı’nın II. Mahmud tarafından 1826 yılında kaldırılması üzerine onun yerine kurulan yeni askerî teşkilâta verilen ad.
ASESBAŞIYeniçeri ağa bölüklerinden birini teşkil eden aseslerin âmiri.
ÂTEŞ-i RÛMÎEskiden bir savaş silâhı olarak kullanılan yanıcı, yakıcı ve patlayıcı bir madde.
ATMACACIBAŞIOsmanlı sarayında şikâr ağalarından biri ve Hassa atmacacılar cemaatinin âmiri.
AYYÂROrtaçağ İslâm dünyasında daha çok kendi çıkarları için toplum düzenini bozan zümreler hakkında kullanılan bir tabir.
BABA CÂFER ZİNDANIİstanbul’da Haliç surlarındaki bir burcun altında ve içinde Bizans ve Osmanlı dönemlerinde hapishane olarak kullanılan yer.
BAHNÂMEEski tıpta başta cinsî rahatsızlıkların tedavisi olmak üzere cinsî konulardaki her türlü meseleyle ilgili bilgileri içine alan bir kitap türü.
BALTACIOsmanlılar’da sarayın bîrun görevlilerinden bir zümrenin adı.
BAŞIBOZUKOsmanlı Devleti’nde savaş sırasında asıl orduya katılan gönüllü askerler için kullanılan bir tabir.
BAYRAKTAROsmanlı askerî teşkilâtında bir bölük veya birliğin bayrağını taşımakla görevli kimse.
BÂZNÂMEAvcı kuşların yetiştirilmesi, hastalıkları ve bunların tedavi usullerinden bahseden eserlere verilen genel ad.
BEDERGÂHOsmanlılar’da Acemi Ocağı’nda bir süre hizmet eden acemi oğlanlarının başta Yeniçeri Ocağı olmak üzere öteki yaya kapıkulu ocaklarına geçmeleri hakkında kullanılan bir tabir.
BENDEEskiden daha çok tevazu ifadesi olarak kullanılan Farsça bir kelime.
BERDÜ’l-ACÛZKış mevsiminin sonlarında görülen şiddetli soğuklar için kullanılan bir tabir.
BEŞİR AĞA, HacıDaha çok yaptırdığı hayır eserleriyle tanınan Dârüssaâde ağası.
BÎBÎEski Türk devletlerinin bir kısmında yüksek rütbeli kadınların isimlerinin başında unvan olarak kullanılan bir kelime.
BİNBAŞIAskerî hiyerarşide genellikle bin kişinin kumandanı olan subay.
BİNİŞOsmanlı padişahlarının özellikle son yüzyıllarda at veya saltanat kayığı ile yaptıkları kısa süreli gezintiler için kullanılan bir tabir.
BÎRUNOsmanlı sarayının (Topkapı Sarayı) birinci ve ikinci yer denilen meydanlarındaki müesseseleri ifade eden bir tabir.
BOĞDANRomanya’nın Moldavya bölgesine Osmanlı döneminde verilen ad.
BOSTANCIOsmanlı Devleti saray teşkilâtının bîrun kısmından bir kuruluş.
BÖCEKBAŞIOsmanlı Devleti’nde özellikle son asırlarda asayişi sağlamakla yükümlü gizli zâbıta görevlilerinden biri.
BÖLÜKOsmanlı devlet teşkilâtında belli sayıdaki bir zümreyi ifade eden askerî ve idarî bir terim.
BUÇUKTEPE VAK‘ASI1446’da Edirne’de vuku bulan ve II. Mehmed’in birinci saltanatından uzaklaştırılmasına sebep olan ilk yeniçeri ayaklanması.
CÂM-ı CEM-ÂYÎNBayatî Hasan b. Mahmûd’un kaleme aldığı Osmanlı silsilenâmesi.
CÂMEŞÛYÂNOsmanlı saraylarında çamaşırları yıkamakla görevli olan kimselere verilen ad.
CERBEAkdeniz’in Tunus kıyılarında bir ada.
CEREHORSelçuklular’da ve özellikle Osmanlı Devleti askerî teşkilâtında daha çok geri hizmetlerde geçici olarak kullanılmış olan ücretli asker.
CEVÂHİRÜ’t-TEVÂRÎHKöprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa’nın seferlerini ve özellikle Kandiye’nin fethini anlatan eser.
CÜLÛSHükümdarların ve özellikle Osmanlı şehzadelerinin tahta geçmesi hakkında kullanılan bir tabir.
ÇAKIRCIBAŞIOsmanlı sarayında av işleriyle uğraşan yüksek rütbeli görevlilerden çakırcıların ve şikâr ağalarının âmiri.
ÇARHACIOsmanlı Devleti’nde ordunun öncü kuvvetini teşkil eden hafif süvari birliklerinden biri.
ÇEHRİN SEFERİMerzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın 1678’de gerçekleştirdiği ve Çehrin Kalesi’nin alınmasıyla sonuçlanan sefer.
ÇERİBAŞIOsmanlı Devleti’nde müsellemlerin, timarlı sipahilerin, Çingene, yörük, tatar, evlâd-ı fâtihân, voynuk ve akıncı gibi eyalet askeri statüsündeki kuruluşların zâbitlerinden birisine verilen ad.
ÇIPLAKXVIII. yüzyıl sonlarında Tersâne-i Âmire askerlerinden bir sınıfın adı.
ÇORBACIOsmanlı Devleti’nin merkez kuvvetlerinden Acemi ve Yeniçeri ocaklarının bölük veya orta kumandanlarına verilen unvan.
ÇUHADAROsmanlı Devleti’nde Enderun teşkilâtında Has Oda ağalarından biri.
DÂVUD PAŞA KIŞLASISultan II. Mahmud tarafından Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’nin ikameti için İstanbul’da Dâvud Paşa sahrasında 1827 yılında inşa ettirilen kışla.
DÂVUD PAŞA SAHRASIİstanbul’da Topkapı dışında Çırpıcı ve Haznedar derelerinin arasında, halen Dâvud Paşa Kışlası’nın bulunduğu ovaya XV. yüzyıldan beri verilen ad.
DELİOsmanlı Devleti’nde maiyet askerlerinden bir zümrenin adı.
DERGÂH-ı ÂLÎBazı İslâm devletlerinde hükümdar kapısı veya padişah sarayı karşılığında kullanılmış olan tabir.
DEVŞİRMEOsmanlı tebaası bazı hıristiyan çocuklarının başta askerlik ve saray olmak üzere çeşitli görevlerde kullanılmak üzere devlet hizmetine alınması.
DOĞANCIOsmanlı Devleti’nde av ve avcılıkla ilgili saray görevlilerinden bir sınıfın adı.
EDİRNE VAK‘ASI1703 yılında çıkan, Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin ölümü, II. Mustafa’nın tahttan indirilmesi ve yerine III. Ahmed’in cülûsu ile sonuçlanan ayaklanma.
ESÂMEKapıkulu askerlerinin isim ve maaşlarının kayıtlı olduğu defterleri, bu defterlerdeki isimleri ve daha çok burada adı geçenlerin ellerindeki belgeyi ifade eden tabir.
EŞİK AĞASIAkkoyunlular, Safevîler ve Kaçarlar zamanında hükümdar kapısı hizmetlilerine verilen unvan.
EŞKİNCİOsmanlılar’da sefere çıkan askerler için kullanılan bir terim.
EŞKİNCİ OCAĞIII. Mahmud zamanında Yeniçeri Ocağı’nın ilgasından önce kurulan tâlimli askerî sınıf.
ETMEYDANIOsmanlılar zamanında İstanbul’un Aksaray semtinde Yeni Odalar adıyla anılan yeniçeri kışlalarının ortasındaki meydana verilen isim.
FÂRİSÂN Kalelerde görevli atlı askerleri ifade eden bir terim.
GAZİDin uğrunda savaşanlar için özellikle Türkler tarafından mücahid karşılığında kullanılan bir sıfat ve unvan.
GEDİKLİOsmanlı saray, merkez, askerî, esnaf ve maliye teşkilâtlarında kullanılan bir terim.
GÖNÜLLÜKendi isteğiyle orduya katılan ve sefere çıkan askerler için kullanılan bir tabir.
HACI İLBEYOsmanlılar’ın Rumeli fetihlerinde büyük hizmeti geçen Türk kumandanı.
HADÎKATÜ’l-VÜZERÂOsmanzâde Ahmed Tâib’in (ö. 1136/1724) Osmanlı sadrazamlarına dair biyografik eseri.
HARBİYEII. Mahmud zamanında 1835’te subay yetiştirmek üzere açılan askerî mektep.
HARBİYE NEZÂRETİOsmanlı Devleti’nde 1908 yılında kurulan ve günümüzde Millî Savunma Bakanlığı’na tekabül eden teşkilât.
HASEKİOsmanlı saray ve askerî teşkilâtlarında bazı görevliler için kullanılan bir unvan.
HASSAHükümdara ve hükümdar sarayına ait kurumlar, hizmetler ve görevliler için kullanılan bir tabir.
HASSA ORDUSU İslâm ve Türk devletlerinde özel muhafız askerlerinden oluşan birlik.
HATUNTürkler’de ve Moğollar’da hükümdar ailesine mensup kadınlar için kullanılan bir unvan.
HEŞT BİHİŞTİdrîs-i Bitlisî (ö. 926/1520) tarafından yazılan Farsça Osmanlı tarihi.
HÜSEYİN EFENDİ, Cinci HocaSultan İbrâhim’i etkisi altına alarak devrin siyasî olaylarında rol oynayan padişah hocası ve Anadolu kazaskeri.
HÜSEYİN PAŞA, AğaYeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasında önemli rol oynayan Osmanlı veziri, Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye’nin ilk seraskeri.
ISTABLHükümdarlık sarayına ait binek ve yük hayvanlarının barındırıldığı yer.
İÂNEOsmanlılar’da XIX. yüzyılda olağan üstü giderler için halktan toplanan malî yardımları ifade eden terim.
İDRÎS-i BİTLİSÎ Heşt Bihişt adlı eseriyle tanınan müellif, münşî, şair, hattat ve siyaset adamı.
KAPICIBazı İslâm-Türk devletlerinde ve özellikle Osmanlılar’da hükümdar sarayının kapılarını bekleyen görevlinin unvanı.
KAPIKULUOsmanlı Devleti’nin merkez kuvvetlerini teşkil eden maaşlı askerlerin genel adı.
KARAKULAK Osmanlı Devleti’nde haberci olarak kullanılan görevlilerin unvanı.
KARAKULLUKÇUYeniçeri koğuşlarında ayak hizmetlerini gören kimse.
KILIÇ ALAYIOsmanlı padişahlarının tahta çıkmalarından sonra kılıç kuşanmaları münasebetiyle yapılan tören.
KULOsmanlı Devleti’nin kapıkulu askerleriyle askerî ve mülkî idarecileri için kullanılan terim.
KULOĞLUOsmanlı Devleti’nde başta yeniçeriler olmak üzere kapıkulu ocakları mensuplarının asker olarak görev yapan oğulları.
KURÇİÖzellikle Safevîler’de hassa asker topluluğuna verilen ad.
LAĞIMCI OCAĞIOsmanlılar’da yer altında tüneller açmak ve kaleleri yıkmakla görevli askerî sınıf.
MARTOLOSOsmanlı askerî teşkilâtında çeşitli hizmetler gören özel bir sınıf.
MEHMED SÜREYYÂ Sicill-i Osmânî adlı eseriyle tanınan Osmanlı tarih ve biyografi uzmanı.
Mİ‘RÂCÜ’z-ZAFERBehcetî Hüseyin Efendi’nin IV. Mehmed devri ve özellikle 1678 Çehrin Seferi’ne dair eseri.
MURÂDÎOsmanlı tarihçisi, denizci ve şair.
MÜNŞEÂTÜ’s-SELÂTÎNFeridun Ahmed Bey’in (ö. 991/1583) hükümdar mektupları ile ferman, berat, fetihnâme vb. sûretlerini topladığı eseri.
OSMANLILAR / 5. Bölüm: Askerî TeşkilâtBatı Anadolu’nun kuzeyinde bir Türkmen beyliği olarak ortaya çıkıp üç kıtaya yayılan ve kurucusunun adıyla anılan Türk-İslâm dünyasında en uzun ömürlü devlet (1300-1922).
PASAROFÇA ANTLAŞMASIOsmanlı Devleti’nin Avusturya ve Venedik devletleriyle yaptığı barış antlaşması (21 Temmuz 1718).
PAŞAOsmanlılar’da en yüksek askerî ve mülkî unvan.
PATRONA İSYANI1730 yılında İstanbul’da meydana gelen ve III. Ahmed’in tahttan indirilmesiyle sonuçlanan ayaklanma.
PENCİKOsmanlı vergi ve asker kaynaklarından birini oluşturan uygulamaya verilen ad.
REDİFII. Mahmud zamanında sancaklarda teşkil edilen ordu.
RİKÂBBazı Türk-İslâm devletlerinde ve özellikle Osmanlılar’da sultanın katını veya maiyetini ifade eden terim.
RİKÂBDARArap ve İslâm Türk devletlerinde daha ziyade ahırlarda, Osmanlılar’da ise Enderun’da hizmet yapan görevli.
SAKSONCUBAŞI Yeniçeri Ocağı cemaat ortalarından yetmiş birinci ortanın zâbiti.
SEKBANOsmanlı Devleti’nde askerî bir sınıf.
SERTürk devletlerinde bazı isimlerin önüne gelerek meslek ve unvan ifade eden kelime.
SERDARTürk-İslâm devletlerinde genellikle ordu kumandanı anlamında kullanılan unvan.
SERDENGEÇTİOsmanlı döneminde savaşlarda en önde çarpışan birlikler için kullanılan bir terim.
SERGİOsmanlı Devleti’nde kapıkulu süvarilerine ulûfe dağıtımını ifade eden terim.
SERHAD KULUOsmanlı Devleti’nde sınır boylarında ve kalelerde hizmet gören askerî zümrelerin genel adı.
SİLSİLETÜ’l-ÂSAFİYYEBehcetî Seyyid İbrâhim’in (ö. 1151/1738’den sonra) Köprülü ailesinden yetişmiş devlet adamlarının biyografilerine dair eseri.
SÜBHATÜ’l-AHBÂRDerviş Mehmed’in (X./XVI. yüzyıl) peygamberler ve hükümdarlara dair eseri.
ŞAHİNCİBAŞIOsmanlı saray teşkilâtında avcı kuşlarla ilgili görevlilerden şahincilerin âmiri.
eş-ŞEKĀİKU’n-NU‘MÂNİYYETaşköprizâde Ahmed Efendi’nin (ö. 968/1561) Osmanlı ulemâ ve meşâyihine dair biyografik eseri.
ŞİKÂR AĞALARIOsmanlı Devleti’nde av işleriyle uğraşan saray görevlileri.
TABAKĀTÜ’l-MEMÂLİKCelâlzâde Mustafa Çelebi’nin (ö. 975/1567) Kanûnî Sultan Süleyman dönemine ait eseri.
TURNACIBAŞIYeniçeri Ocağı’nın yüksek rütbeli zâbitlerinden.
ULÛFECİYANOsmanlı askerî teşkilâtında kapıkulu süvarilerinden iki bölüğün adı.
YERLİ KULUOsmanlılar’da eyalet askeri olarak hizmet veren askerî zümreler için kullanılan tabir.
ZÂBİTOsmanlılar’da yönetici, askerî görevli ve subay anlamında bir unvan.
ZAĞARCIBAŞIYeniçeri Ocağı’nın yüksek rütbeli zâbitlerinden.
ZAPTİYEOsmanlı Devleti’nde toplum güvenliğini sağlamakla görevli kuruluşlara verilen ad.
ZEYİL / 3. Bölüm: OsmanlılarBir kitabı içerik veya kronoloji açısından tamamlamak, eksiklerini gidermek ve ilâveler yapmak amacıyla yazılan eser türü.
x
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER