LAMBTON, Ann Katharine Swynford

8 Şubat 1912 tarihinde doğdu. Kuzey İngiltere’deki Northumberland’da yaşayan köklü bir aileye mensuptur. Babası George Lambton, İngiltere’nin tanınmış at yetiştiricilerindendi. Ann Katharine ilk ve orta öğreniminin ardından T. E. Lawrence’in 1927’de yayımlanan Revolt in the Desert adlı eserini okuduktan sonra Şark’a ilgi duymaya başladı. Aile dostları olan The School of Oriental Studies’in (1938’den itibaren The School of Oriental and African Studies) kurucu müdürü Sir E. Denison Ross’un tavsiyesiyle The School of Oriental Studies’te öğrenim görmeye karar verdi. 1930’da girdiği bu okulda önce Sir Hamilton Alexander Roskeen Gibb ve Arthur Stanley Tritton’un Arapça derslerine girdi. Yine E. Denison Ross’un etkisiyle İran tarihi üzerinde çalışmaya başladı. E. Denison Ross, Vladimir F. Minorsky ve Seyyid Hasan Takīzâde’den Farsça dersleri aldı. 1934 yılı yazında İran’a ilk seyahatini yaptı. 1935’te The School of Oriental Studies’ten mezun oldu. 1936-1937’de İran’da araştırmalarda bulundu. Londra’ya döndükten sonra The School of Oriental Studies’te E. D. Ross’un danışmanlığında hazırladığı Contributions to the Study of Seljūq Institutions başlıklı teziyle 1939’da doktor unvanını kazandı.

II. Dünya Savaşı yıllarında Tahran’daki İngiliz temsilciliğinde (1943’ten sonra büyükelçilik) basın ataşesi olarak görev yapan Lambton, savaşın bitmesinin ardından Londra’ya dönerek The School of Oriental and African Studies’te öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladı. 1953’te aynı üniversitede profesör unvanını aldı. İran hakkında edindiği bilgi ve tecrübe sayesinde tavsiyeleri ve raporları İngiliz hükümetinin İran siyasetinin şekillenmesinde etkili oldu. İran petrolünü millîleştiren Başbakan Muhammed Musaddık, 1953’te Amerikan ve İngiliz gizli servislerinin de içinde yer aldığı bir darbe neticesinde iktidardan uzaklaştırıldı ve daha önce İran’ı terketmek zorunda kalan Muhammed Rızâ Şah Pehlevî yeniden iktidara getirildi. Emekliye ayrıldığı 1979 yılına kadar The School of Oriental and African Studies’te Farsça, İran tarihi ve İslâm siyasal düşünce tarihi dersleri verdi. Emekli olduktan sonra da bilimsel çalışmalarına devam etti. 1981’de İhsan Yârşâtir’in davetiyle Columbia Üniversitesi’nde ders okuttu. 19 Temmuz 2008 tarihinde Kuzey İngiltere’de Kirknewton köyündeki evinde öldü. 1964’te British Academy üyeliğine seçilen Lambton Londra, Durham ve Cambridge üniversitelerinin onur ödüllerine lâyık görülmüştür.

Eserleri. Çok yönlü bir araştırmacı olan Lambton, İslâm fetihlerinden XX. yüzyılın ortalarına kadar uzanan geniş bir kronolojide İran coğrafyasının siyasal, sosyal, ekonomik ve idarî tarihiyle ilgili pek çok eser yazmış, araştırmalarında olayların daha çok sosyal, ekonomik, idarî, dinî, mezhebî ve kültürel arka planını ele almıştır. Lambton’un temel ilgi alanlarının başında İslâm siyaset felsefesi ve İran coğrafyasının yönetim gelenekleri gelmektedir. Araştırmacı, özellikle İslâm siyaset felsefesinin teorik boyutunun yanında bu alandaki pratik uygulamaları Ortaçağ’dan modern döneme kadar uzanan geniş bir süreçte incelemiştir. Çalışma tarzı bakımından özellikle hocası Gibb’in etkisinde kalmış, başta Mâverdî, Gazzâlî, Nizâmülmülk, İbn Teymiyye, İbn Haldûn, Hâfız-ı Ebrû ve Nizâmeddîn-i Şâmî olmak üzere Ortaçağ İslâm müelliflerinin devlet ve siyaset nazariyelerini inceleyen araştırmalar yapmıştır. 1964’te yayımlanan “A Reconsideration of the Position of the Marjaʿ al-Taqlīd and the Religious Institution” başlıklı makalesi (St.I, XX [1964], s. 115-135) İran Şiî çevrelerinde önemli yankı bulmuştur. Bu alandaki çalışmalarının bir kısmı Theory and Practice in Medieval Persian Government (London 1980) ve State and Government in Medieval Islam: An Introduction to the Study of Islamic Political Theory: The Jurists (Oxford 1981, 1985) adlı eserlerinde bir araya getirilerek tekrar yayımlanmıştır.

Lambton aynı zamanda İran coğrafyasının idarî, içtimaî ve iktisadî tarihiyle ilgili sorunlarla ilgilenmiş, bilhassa iktâ sistemi, vakıf müessesesi, vergiler, vezirlik, kadılık, şahnelik, reislik ve darugalık gibi sistemin temelini oluşturan kurumların yapısını, işleyişini ve gelişme süreçlerini aydınlatmaya çalışmıştır. Bu alandaki ilk eseri Contributions to the Study of Seljūq Institutions başlıklı yayımlanmamış doktora tezidir. Bu çalışma araştırmacının “The Internal Structure of the Seljuq Empire” adlı hacimli makalesinde (The Cambridge History of Iran, V, ed. J. A. Boyle, Cambridge 1968, s. 203-282) özetlenmiştir. Onun bu alandaki diğer yayınları arasında Islamic Society in Persia (London 1954) ve 1981’de Columbia Üniversitesi’nde verdiği beş dersin metninden oluşan Continuity and Change in Medieval Persia: Aspects of Administrative, Economic and Social History, 11^th-14^th Century (London 1988) sayılabilir. Kaçar dönemi İran tarihiyle ilgili yedi makalesi de yeniden neşredilmiştir (Qajār Persia: Eleven Studies, Austin 1987). Lambton’un ilgi alanının diğer bir yönünü İran ziraî tarihiyle ilgili meseleler teşkil eder. Onun kaleme aldığı pek çok kitap ve makalede İran coğrafyasında tarımsal üretim, sulama, toprak sistemi, mülkiyet, vergiler ve köylü-devlet ilişkilerinin tarihi Ortaçağ’dan modern döneme kadar uzanan bir süreçte ortaya konmuştur. Landlord and Peasant in Persia: A Study of Land Tenure and Land Revenue Administration adlı eseri (Oxford 1953) alanında hâlâ en temel başvuru kitabı niteliğindedir. Ayrıca 1962-1966 yıllarında uygulanan toprak reformunu inceleyen The Persian Land Reform, 1962-1966 adlı bir çalışma yapmıştır (Oxford 1969).

Müellif Farsça’nın yapısı ve öğretimiyle ilgili eserler de kaleme almıştır. Bu alandaki başlıca yayınları arasında Three Persian Dialects (London 1938), Persian Grammar (Cambridge 1953) ve Persian Vocabulary (Cambridge 1954) sayılabilir. Bunların dışında The Encyclopaedia of Islam (ikinci neşri), Encyclopaedia Iranica ve Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi gibi ansiklopedi ve dergilerde yayımlanan pek çok makale yazmıştır (yayınlarının 1986 yılına kadarki bir listesi için bk. Burrell – Morgan, s. 5-7). Lambton, Cambridge Üniversitesi tarafından yayımlanan The Cambridge History of Iran (Cambridge 1968) ve The Cambridge History of Islam (Cambridge 1970) adlı eserlerin editörleri arasında da yer almıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 145-146 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.