MA‘LÛMÂT

11 Mayıs 1311 - 7 Ağustos 1319 (23 Mayıs 1895 - 20 Ağustos 1903) tarihleri arasında 423 sayı yayımlanmış olup Türk basın tarihinde Baba Tâhir adıyla tanınan Mehmed Tâhir tarafından çıkarılmıştır. Dergi, yayımlandığı dönem itibariyle Türk edebiyatında çeşitli gruplaşmaların ve tartışmaların ortaya çıktığı bir sırada edebî ve kültürel faaliyetlerin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Devrin diğer mecmualarından farklı olarak bazı resim ve fotoğraflar ihtiva ettiğinden dolayı Musavver Ma‘lûmât adıyla da tanınan derginin ilk sayısında çıkış amacı şu şekilde açıklanmıştır: Hukuk, iktisat, ahlâk, din, eğitim, pedagoji, biyoloji, ziraat, askerlik, ticaret, maarif, tıp, tarih, mûsiki, coğrafya, kimya, astronomi, elektrik, fotoğrafçılık, dil, edebiyat, kadın, aşk, aile ve diplomasi gibi pek çok alanda yerli ve yabancı bütün faaliyetlerden okuyucular haberdar edilecek; edebî sahada tanınmış yerli ve yabancı yazarların eserleri ve şahsiyetleri tanıtılacak, ayrıca dünyada ne olup bittiğine dair son haberler verilecek; yeni buluşlarla önemli siyasî olaylar da belli bir bakış açısından değerlendirilecektir. Dergideki “İcmâl-i Edebî” sütununda ise bir hafta boyunca gerek Osmanlı gerekse Avrupa basın ve edebiyat çevrelerinde görülen dikkate değer gelişmeler duyurulacaktır.

Sekiz yıl boyunca yayımını aksatmadan sürdüren Ma‘lûmât, izlediği tutarlı yayın politikası sayesinde Osmanlı ülkesinin hemen her tarafında ilgiyle okunan ve aranan bir dergi olmuştur. Akdeniz ve Ege adaları ile Kıbrıs, Balkanlar, hatta Mısır’dan gelen çeşitli haber, yazı ve mektuplar dergi sayfalarında yer almıştır. Ma‘lûmât Türkçe’nin sadeleşmesi, gazete makalesi, fıkra, hikâye ve şiir gibi yeni edebî türlerin gelişmesi yolunda özellikle genç kalemleri teşvik etmek amacıyla bazı yarışmalar düzenlemiş ve ödüller dağıtmıştır.

Avrupa’daki edebî gelişmelerin günü gününe takip edildiği görülen dergide yeni ölmüş edebiyatçılarla ilgili değerlendirmelerin yanı sıra bir kısım edebiyat tartışmalarından da bahsedilmiştir. Lamartine, François Coppée, Victor Hugo, Guy de Maupassant, Alexandre Dumas, Paul Bourget ve Pierre Loti gibi isimler başta olmak üzere romantik ve realist Fransız şair ve yazarlarından çevirilere veya onlarla ilgili tanıtma yazılarına yer verilmiş (meselâ bk. “Lamartine ve Âsârı”, nr. 17; “Goncourt’lar”, nr. 48; “George Sand Meselesi”, nr. 58; “Guy de Maupassant”, nr. 65; “Emile Zola ve Âsârı”, nr. 71-72; “Alphonse Daudet”, nr. 113-114; “Zola Davasının Temyizi”, nr. 129; “Taine”, nr. 163-165; “Pierre Loti’ye Dair”, nr. 166), ayrıca “İtalyan Edebiyyât-ı Hâzırası” (Refik Âlî, nr. 171-178) gibi birkaç sayı devam eden incelemeler de yer almıştır. O döneme ait edebî meseleler hakkında önemli bir belge niteliğindeki “İcmâl-i Edebî” sütununda Türk edebiyatı üzerine çeşitli değerlendirmelerle birlikte dil, tarih, mûsiki ve felsefeye dair dikkate değer makaleler yayımlanmıştır. Derginin “Kısm-ı Nisâ” bölümünde kadınlar için faydalı olabilecek mâlûmat yanında çeşitli elbise modellerine kadar değişik konularda bilgi verilmiş, arka kapağında ise fennî nitelikte bilmecelerle bilhassa çocuklara yönelik yayımlar yapılmıştır.

Ma‘lûmât’ın neşredildiği yıllarda Türk edebiyatında canlı bir yayın faaliyeti mevcut olup bu sırada Servet-i Fünûn dergisi sanat ve edebiyat anlayışı bakımından Ma‘lûmât’tan farklı bir çizgide bulunmaktaydı. Dönemle ilgili hâtıralarını kaleme alan Servet-i Fünûn yazarlarından Hâlid Ziya (Uşaklıgil), Hüseyin Cahid (Yalçın) ve Mehmed Rauf ile derginin sahibi Ahmed İhsan’ın (Tokgöz) yazdıklarında, Baba Tâhir’in ve Ma‘lûmât’ın özellikle Servet-i Fünûn gibi yeni edebî oluşumlara karşı bir denge unsuru olarak doğrudan doğruya II. Abdülhamid tarafından desteklendiği ileri sürülmüş, gerek derginin sahibiyle gerekse Ma‘lûmât’la ilgili yer yer hakarete varan bir üslûpla eleştiriler yapılmıştır. Ancak Ma‘lûmât’ın edebiyat ve yayın faaliyetleri arasında önemli bir boşluğu doldurduğu ve bir kısım araştırmacıların “mutavassıtîn” adını verdiği, aralarında Ahmed Râsim, Ali Kemal, Müstecâbîzâde İsmet, Mehmed Celâl ve Andelîb gibi şair ve yazarların bulunduğu bir edebî topluluğu bünyesinde barındırdığı görülmektedir.

Dergi ayrıca, Türk edebiyatı tarihinde meşhur olan “abes-muktebes” ve “klasikler” adlı edebî münakaşalarda doğrudan doğruya taraf olmuş, bu konular etrafında bazı meselelerin tartışılmasında önemli rol oynamıştır. Servet-i Fünûn hareketinin doğmasına sebep olan “abes-muktebes” tartışmasını başlatan Hasan Âsaf adlı gencin “Burhân-ı Kudret” adlı manzumesi Ma‘lûmât’ta yayımlandığı gibi (nr. 20, 26 Teşrînievvel 1311 / 7 Kasım 1895, s. 431) Servet-i Fünûn hareketinin dağılmasına yol açan ve başta Tevfik Fikret olmak üzere Servet-i Fünûncular’ı ağır bir dille eleştiren Ali Ekrem’in “Şiirimiz” adlı yazısı da yine Ma‘lûmât’ta çıkmıştır (nr. 266, 30 Teşrînisâni 1316 / 13 Aralık 1900, s. 526-530; nr. 267, 7 Kânunuevvel 1316 / 20 Aralık 1900, s. 539-542; nr. 268, 14 Kânunuevvel 1316 / 27 Aralık 1900, s. 554-564). “Klasikler” tartışması esas itibariyle, “Bizim de bir klasik devrimiz var mıdır? Avrupa klasiklerinin dilimize nakli gerekli midir? Klasikleri asıllarına uygun olarak çevirecek mütercimlerimiz var mıdır?” soruları etrafında cereyan etmiştir. Bu tartışmayı Ahmed Midhat Efendi başlatmış, İkdam gazetesi sahibi Ahmed Cevdet, Cenab Şahabeddin, Necip Âsım (Yazıksız), Ahmed Râsim, Kemalpaşazâde Said, Hüseyin Dâniş, Hüseyin Sabri ve İsmâil Avni’nin katılmasıyla aylarca devam etmiştir.

Ma‘lûmât’ta bunların dışında Muallim Nâci üzerine Halil Edib ile Hüseyin Cahid, Arap ilimlerinden yararlanma konusunda Mustafa Sabri ile Hüseyin Cahid, taaddüd-i zevcât meselesi üzerine Cenab Şahabeddin ile Mustafa Sabri arasında cereyan eden tartışmalar yanında Şemsâ’nın, müellifinden izinsiz olarak Ma‘lûmât’ta yayımlanmasından dolayı Recâizâde Ekrem ile Mehmed Tâhir arasında çıkan tartışma kısa sürede büyümüş ve sonunda derginin 23 ve 24. sayıları Maarif Nezâreti tarafından toplatılmıştır.

Derginin zaman zaman yayımlanan “Kısm-ı Arabî” ve “Kısm-ı Fârisî” nüshaları dışında “Hanımlara Mahsus Ma‘lûmât” ile notalı müzik ilâvesi ve Tesalya muharebesi dolayısıyla bazı ilâveleri de vardır (Sir E. Bartlet, Tesalya Meydân-ı Harbinde, trc. Mehmed Ekrem – F. İskender, İstanbul 1315). Dergide sadece makalelere değil yerli ve yabancı şairlerden şiirlere ve şiir çevirilerine de yer verilmiş, aralarında Servet-i Fünûn’un da bulunduğu bazı dergilerden iktibaslar yapılmıştır. Oldukça geniş bir yazı kadrosuna sahip bulunan derginin belli başlı şair ve yazarları arasında şu isimler dikkati çekmektedir: Ahmed Midhat, Andelîb, Ebüzziya Mehmed Tevfik, Ahmed Râsim, Necip Âsım, Müstecâbîzâde İsmet, Ahmed Muhtar, Ali Rifat, Ali Kemal, Ali Rıza Seyfi, Hasan Âsaf, Halil Edib, Hâlid Eyüb, Üsküdarlı Sâfî, İsak Ferera, Midhat Baharî, Avram Naun, Mustafa Sabri, İsmail Safâ, Mehmed Celâl, Mehmed Ziya, Rıza Tevfik, Ahmed Refik, Tokadîzâde Şekib, Seydi Vasfî, Nûreddin Ferruh, Milaslı İsmail Hakkı, Muallim Feyzi, İbrahim Cehdî müstear adıyla Süleyman Nazif, Faik Âli, Ekrem Reşad, Nazif Sürûrî, Mehmed Sedad, Mehmed Re’fet, Fâik Esad, Yunus Nâdi.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 543-545 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.