https://islamansiklopedisi.org.tr/mesleme-b-muhalled
Hicretin 1. yılında doğdu (622). Hz. Peygamber Medine’ye geldiği zaman dört, hatta on dört yaşında olduğunu söylediği de rivayet edilmektedir. Daha çok Ebû Ma‘n künyesiyle anılmakla beraber Ebû Saîd, Ebû Mes‘ûd, Ebû Muâviye, Ebû Ma‘mer gibi künyelerle de tanındığı nakledilmektedir. Asr-ı saâdet’te ve ilk üç halife zamanındaki hayatına dair yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Mısır’ın fethinde (18-22/639-642) bulundu. Fetihten sonra orada bir süre daha kaldı ve Medine’ye döndü. Hz. Osman’ın kan davasını güdenlerden olduğu için Ali b. Ebû Tâlib’in halifeliğini tanımadı. Bu yüzden 36’da (656-57) Mısır’da Hiribtâ (Haribtâ) mevkiinde toplanan muhalifler arasında bulunduğundan Hz. Ali’nin Mısır’a vali tayin ettiği Kays b. Sa‘d’a biat etmedi ve ona muhalefetini sürdüreceğini bildirdi. Bu hareketlerinden memnun olan Muâviye b. Ebû Süfyân, Mesleme ile Muâviye b. Hudeyc’e mektup yazarak hem kendilerine teşekkür etti hem de onlara çeşitli menfaatler vaad ederek bu tavırlarının devamını istedi. Mesleme, yazdığı cevapta Allah rızâsı ve Osman’ın intikamını almaktan başka bir amaçlarının olmadığını, bunun için kendilerine acele yardım göndermesini bildirdi. Mesleme’nin Sıffîn Savaşı’nda bulunduğu şüphelidir. Muâviye’nin hilâfetinde (50/670) Mısır valiliğine tayin edildi ve İfrîkıye’nin idaresi de ona verildi. İfrîkıye ve Mağrib’de fetihle görevlendirilmiş olan Ukbe b. Nâfi‘i bu görevden alarak yerine Ebü’l-Muhâcir Dînâr el-Ensârî’yi tayin etti. Muâviye b. Hudeyc’i de Celûlâ’ya gönderdi. Hâlid b. Sâbit el-Fehmî’yi Mağrib’e, Hassân b. Nu‘mân’ı ise İfrîkıye’yi fethe memur etti. 60 (680) yılında Âbis b. Saîd’i Mısır’da vekil bırakarak İskenderiye’ye gitti. Aynı yıl Muâviye vefat edince Yezîd b. Muâviye onu Mısır ve İfrîkıye valiliğinde tutarak kendisi için biat almasını istedi. Mesleme bu işi Âbis b. Saîd’e verdi. Kendisine karşı Abdullah b. Amr b. Âs’tan başka direnen olmadı. Daha sonra Âbis’in baskısı ile Abdullah da biat etti. Mesleme Mısır’a döndüğü zaman kazâ ve şurta teşkilâtlarının başına Âbis’i getirdi. Mesleme’nin Mısır ve İfrîkıye valiliği on altı yıl sürdü. Onun Zilkade 62’de (Temmuz 682) İskenderiye’de vefat ettiği belirtilmektedir (Zehebî, III, 426).
Mısır mescidlerine ilk defa minare yaptıran kişi Mesleme’dir. İyi bir Kur’an hâfızı olan Mesleme’den Ebû Eyyûb el-Ensârî ile Ebû Kabîl Hay b. Hânî el-Meâfirî, İbn Sîrîn ve Hişâm b. Ebû Rukayye gibi Mısırlı muhaddisler birkaç hadis rivayet etmiştir. Mesleme hakkında Sâmiye Ferrâc Mahrûs, Vilâyetü Mıṣr taḥte imreti Mesleme b. Muḫalled el-Enṣârî 47-62 h. adlı bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1403/1983, Câmiatü Ümmi’l-kurâ külliyyetü’ş-şerîa [Mekke]).
BİBLİYOGRAFYA
Müsned, IV, 104.
Müslim, “İmâre”, 176.
Ebû Dâvûd, “Ṭahâret”, 20.
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 504.
Kindî, el-Vülât ve’l-ḳuḍât (Guest), s. 37-40, 310-311, 426.
İbn Abdülber, el-İstîʿâb, III, 463-464.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, III, 191, 269, 352, 356, 464-465.
a.mlf., Üsdü’l-ġābe, V, 174-175.
İbn Hallikân, Vefeyât, VII, 215.
İbn İzârî, el-Beyânü’l-muġrib (Kettânî), I, 21-23.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, III, 424-426.
İbn Kesîr, el-Bidâye, VIII, 217.
Makrîzî, el-Ḫıṭaṭ, I, 301.
İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 418-419.
İbn Tağrîberdî, en-Nücûmü’z-zâhire, I, 108, 132, 136-157.
Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 235-236.
J. Wellhausen, Arap Devleti ve Sukutu (trc. Fikret Işıltan), Ankara 1963, s. 44-46.
İrfan Aycan, Saltanata Giden Yolda Muaviye bin Ebî Süfyân, Ankara 1990, s. 139, 201, 269-270.
“Maslama b. Muk̲h̲allad”, EI2 (Fr.), VI, 729-730.
