MİLLÎ MECMUA

Cumhuriyet’in ilânının hemen ardından İstanbul’da Mehmed Mesih (Akyiğit) tarafından çıkarılmaya başlanmıştır (1 Teşrînisâni 1339 / 1 Kasım 1923). 1 Haziran 1928’e kadar önceleri iki haftada bir, daha sonra her ayın birinde ve on beşinde olmak üzere 112 sayı çıkmıştır. Beş aylık bir sürenin ardından harf inkılâbına rastlayan 1 ve 15 Kasım tarihli iki sayıda yeni harflerle dizili yazıların da yer aldığı bir geçiş süreci yaşamış, 115-145. sayılar arasında (1929-1933) yayımını düzensiz biçimde devam ettirmiş ve kapanmıştır. Uzun bir aradan sonra 15 Nisan 1952’de 1/146. sayı ile yeni bir yayım dönemi başlatan derginin 1955’te 17. sayıya ulaştığı bilinmektedir.

Yahya Saim (Ozanoğlu) tarafından kaleme alınan 1. sayıdaki başyazıda Türk Yurdu, Yeni Mecmua gibi dergilerle açılan yolun muzaffer Anadolu’yu doğurduğuna işaret edilmektedir. Millî Mecmua’nın hedefi ise medenî milletlerin yolundan yürüyerek mefkûreci gençliğin ifadesi olmaya çalışmaktır. Yeni Mecmua tarafından kendisinin acemice bir taklidi olarak görülen Millî Mecmua bu idealist tutumunu yeri geldikçe vurgulamıştır. Fikir, edebiyat ve sanatla çerçevelenmiş bir alanda yayımını sürdüren dergi, ilk sayılardan itibaren Türk ocaklarının kültürel etkinlikleriyle ilgili haberlere ve ocakların işlevi konusunda Hamdullah Suphi ile (Tanrıöver) bir röportaja yer vermiştir.

Cumhuriyeti ve çağdaşlaşmayı prensip edinen derginin yayımını sürdürdüğü yıllar önemli inkılâpların gerçekleştirildiği bir döneme rastlamış, yaşanan gelişmelere paralel biçimde tutumu da genel çerçeveli bir benimseyicilikten inkılâpların ayrı ayrı savunulduğu bir noktaya doğru varmıştır. Köprülüzâde Mehmed Fuad’ın harf inkılâbının doğuracağı olumsuz sonuçlara dikkat çeken yazısı dışında (nr. 75) Mustafa Şekip (Tunç) (nr. 58), Ali Haydar (Taner) nr. 12 ve Halil Nimetullah (Öztürk) (nr. 85) yazılarında harf inkılâbını desteklemişlerdir. Dergi “Türk İnkılâbı Karşısında Müslümanlık” konulu bir anket düzenlemiş, İsmail Hakkı (Baltacıoğlu) bu ankete verdiği cevapta dinde reformu önerip ezanın Türkçe okunması, camilerde secde yerlerinin yükseltilmesi gibi bazı teklifler ileri sürmüştür (nr. 110).

Derginin başyazıları başlangıçta Yahya Saim ve Hasan Âli (Yücel), daha sonra düzenli olarak Mehmed Mesih tarafından kaleme alınmıştır. Manzumeleriyle beraber dergide en fazla imzası bulunan Mehmed Mesih’in “Millî Mecmua’nın İki Haftası” başlıklı aktüel haber ve yorum sayfalarının da yazarı olduğu anlaşılmaktadır. Edebiyat ve dil, felsefe, içtimaiyat, mimari, mûsiki, tarih, eğitim, fen gibi alanlardaki yazılarla röportaj ve biyografilere yer verilen derginin yazarları ve dikkat çeken bazı yazıları arasında Kösemihalzade Mahmut Ragıp’ın (Gazimihal) “Kurûn-ı Vustâ Avrupa Mûsikisi”, “İbn Battûta’ya Göre Mûsıki Dünyası”; Cemil Sena’nın (Ongun) “Bedîiyat”, “Mâba‘de’t-tabîiyye”, “Sosyolojinin Tarihi”; Halil Nimetullah’ın “İnkılâbın Felsefesi”, “İlim Lisanında Birlik”; Naci Fikret’in (Baştak) “Kudretiyat Felsefesi -Energetisme-”, “Aşkın Psikolojisi”; Hüseyin Namık’ın (Orkun) “Türkçe’nin Etimolojisine Dair”; Yusuf Şerif’in (Kılıçel) “Avrupa Edebiyatı ve Biz”; Sadettin Nüzhet’in (Ergun) “Edib Harâbî”, “Şair Ayaşlı Şâkir”, “Türk Edebiyatı Tesirinde Kalan Ermeni Şairleri”; Hasan Âli’nin “Bedîiyat Musahabeleri”; Hamit Zübeyr’in (Koşay) “Ural-Altay Lisanlarının Karâbeti Zımnında Yeni Tecrübeler”; Ali Haydar’ın “Maarifin Terakkî Çareleri” ile Mustafa Şekip ve Mehmed Emin’in (Erişirgil) çeşitli yazıları bulunmaktadır. Mehmed Halid (Bayrı) “Edebiyat Tarihi” genel başlığı altında bazı şairlerin hayatı ve sanatları üzerine yazılar yazmıştır. Şiirleriyle dikkati çeken yazarlar Halide Nusret (Zorlutuna), Necip Fazıl (Kısakürek), Ömer Bedreddin (Uşaklı), Ali Mümtaz (Arolat), Faruk Nafiz (Çamlıbel), Ahmet Kutsi (Tecer) ve Hasan Âli’dir. Orhan Rıza (Aktunç) ile Arif Dündar da uzun süreli görünen imzalardandır. Dergide yer alan halk şiiri örnekleri azımsanmayacak bir sayıya ulaşmaktadır. Az sayıda ürünüyle yer alan yazarlar arasında Mehmed İzzet, M. Şakir (Ülkütaşır), Şükûfe Nihal (Başar), Ahmet Hamdi (Tanpınar), Ahmed Râsim, Feridun Nafiz (Uzluk), Selâmi İzzet, Saffet Urfi (Betün), Necmettin Halil (Onan), Mükrimin Halil (Yinanç), Ahmet Refik (Altınay), Namdar Rahmi (Karatay), Hâbil Âdem (Pelister), Abdülfeyyaz Tevfik (Yergök), Halil Bedii (Yönetken), Nezihe Muhittin (Tepedelenlioğlu), Peyami Safa, Selâhattin Enis (Atabeyoğlu), Ali Canip (Yöntem), Mehmet Ali (Ayni), Ömer Ferid (Kam), Necmeddin Sâdık (Sadak) ve Hilmi Ziya (Ülken) gibi isimler bulunmaktadır.

Çoğu seri yazılardan oluşan Ali Rızâ Bey’in (Balıkhâne nâzırı) “İstanbul’da Turûk-ı Aliyye’nin İntişârı” ve “Onüçüncü Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı”; Şehabeddin’in (Uzluk) “Türk Nakış Tarihinde Mevlevîler”, “Selçuklu ve Osmanlı Çinileri İşçiliği”, “Türk Ressamları”; Ahmet Süheyl’in (Ünver) “Tarihimizde Lâle Merakı”, “Eski Türk Evi”; Rifat Osman’ın (Yarar) “Edirne Âbideleri: Edirne’de Türk Evleri”, “Edirne Nehirleri”; Nûreddin İbrâhim’in “Anadolu’da Selçuk Sanatı” (nr. 94, 96, 99, 101), “Kitâbelerimizde Hars” ve Abdülbaki’nin (Gölpınarlı) “Sanatkâr Mevlevîler” başlıklı çalışmaları dikkat çekmektedir.

Bekir Sıtkı (Kunt), “Teknik Apolojisi I-VII” yazısında insanlığın ilerleyen teknolojiyle makineler karşısında modern köleler haline gelmesini eleştirmiştir. Dergide Sultan Veled, Abdülhak Hâmid (Tarhan), Ali Emîrî Efendi, Ali Nazîma, Necip Âsım, Ahmed Refik gibi şahsiyetlerin yanında Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Wolfgang A. Mozart, Joseph Haydn ve Willibald Gluck gibi klasik Batı müziğinin önemli isimlerinin biyografilerine de yer verilmiştir. Şehâbeddin “Türk Ressamları” yazısında Seyid Bey, Said Efendi, Nâmi Dede, İbrâhim Paşa, Tevfik Paşa, Ahmed Ali Paşa, Zekâi Paşa, Hüsnü Yusuf Bey, Yûsuf Ziyâ Paşa, Nûri Paşa ve Ârif Mehmed Paşa’dan oluşan on bir Türk ressamının biyografilerini ve resim anlayışlarını ortaya koymuştur.

Ölümleri dolayısıyla Süleyman Nazif, Mimar Kemaleddin, Müftüoğlu Ahmed Hikmet ve Mehmed İzzet hakkında yazılara yer verilmiş; Abdülhak Hâmid, Nedîm, Tevfik Fikret ve Ziya Gökalp ağırlıklı özel sayılar hazırlanmıştır. Bu arada çeşitli kişilerle röportajlar yapılmış, mimariyle ilgili bir anket düzenlenmiştir.

Müfîde Ferid’in (Tek) ülkedeki yabancı okullarında Türk kızlarının hıristiyanlaştırılmasını konu alan Pervaneler adlı romanı dolayısıyla Mehmed Emin ve Mustafa Şekip değerlendirme yazıları yazmış, Mütareke yıllarında İstanbul’da hummalı bir faaliyete giriştiği belirtilen Genç Hıristiyanlar Cemiyeti’nin tarihçesi ve emelleri ortaya konulmaya çalışılmıştır (nr. 28-31). “Türkleri İğfal Teşebbüsü” başlıklı yazıda (nr. 42) aynı cemiyetin kendini gizlemek için adını Türk-Amerikan Kulübü olarak değiştirdiği bildirilmiş, Batı medeniyetiyle Hıristiyanlığın sınırlarının ayrılması gereğine dikkat çekilmiştir. Bursa Amerikan Mektebi’nde Hıristiyanlığı kabul eden Türk kızları dolayısıyla çıkan bir yazıda ise Türk ailelerinin, evlâtlarını bu okullara göndermemeleri konusunda uyarıldığı görülmektedir.

Dergide çeviri konusunu ele alan Hüseyin Namık’ın “Tercüme Devri” gibi bazı yazıları yanında Anatole France (nr. 49-63), Oscar Wilde (nr. 106-112), Tagore (nr. 42-50, 75-80), Nietzche gibi yazar ve şairlerin eserlerinden çevirilere yer verilmiştir.

Cumhuriyet Üniversitesi’nde Muzaffer Çandır Millî Mecmua İnceleme ve Seçilmiş Metinler (1-50. sayılar, 1992), Ercan İlter Millî Mecmua Tahlîli Fihrist (49-114. sayılar, 1998) ve Kocaeli Üniversitesi’nde Gonca Arkon Millî Mecmua İnceleme-Metin (2000) adıyla yüksek lisans tezi hazırlamışlardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 75-76 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.