MUHAMMED ŞÂKİR

Şevval 1282’de (Mart 1866) Aşağı Mısır’da Circâ’da doğdu. Ticaretle uğraşan babası Seyyid Ahmed b. Abdülkādir, Hz. Hüseyin’in soyundandır. Muhammed Şâkir, Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledikten sonra 1879’da Kahire’ye gitti ve Ezher’e kaydoldu. Burada Ahmed Ebû Hutve, Hasan et-Tavîl ve Muhammed el-Mağribî gibi hocalardan ders aldı. Öğrenimini tamamlayınca 1890’da Mısır müftüsü Mehdî el-Abbâsî tarafından dârüliftâ kâtipliğine getirildi. 1894’te Kalyûbiye Şeriat Mahkemesi’ne nâib tayin edildi. Ezher’de âlimiyye diplomasını aldıktan sonra Sudan’a kādılkudât olarak gönderildi (1900). Sudan’da şer‘î mahkemeler yönetmeliğini, ayrıca çeşitli kanun ve lâyiha taslakları hazırladı, tedris ve irşadla meşgul oldu. Gözünden rahatsızlanması üzerine tedavi için Mısır’a gitti ve Nisan 1904’te yeni kurulan Ma‘hedü ulemâi’l-İskenderiyye’ye yönetici tayin edildi. Burada müfredat programı ve eğitim şartlarının değiştirilmesine yönelik başlattığı ıslah çalışmalarında Ezher ulemâsından Abdullah Dirâz, Abdülmecid eş-Şâzelî, Abdülhâdî Mahlûf ve İbrâhim el-Cibâlî’nin yardımını gördü. 1909’da Ezher’e vekil tayin edildi. 1911’de Ezher’in organizasyonunda önemli değişiklikler yapan kanun yürürlüğe girdi. Bu değişiklikler arasında Ezher’deki eğitimin kademeli hale getirilmesi, kendisinin de üyesi olduğu Hey’etü kibâri’l-ulemâ’nın kuruluşu ve Medresetü’l-kazâ’nın Ezher şeyhinin kontrolü altına girmesi zikredilebilir. 1913’te emekliye ayrıldıktan sonra siyasetle ilgilendi. 1919’da İngiliz karşıtı halk hareketine destek vererek Ezher ulemâsının, öğrencilerin ve din enstitülerinin bu harekette yer alması için çalıştı. Çeşitli gazete ve dergilerde siyasî içerikli yazılar kaleme aldı. 1931’de felç geçirdi. 1 Cemâziyelevvel 1358’de (19 Haziran 1939) Kahire’de vefat etti. Muhammed Şâkir’in yedi çocuğundan Ahmed Muhammed Şâkir ve Mahmûd Muhammed Şâkir Mısır’ın önde gelen edip ve âlimlerindendir.

Muhammed Şâkir, 1920’li yıllarda Kur’ân-ı Kerîm’in tercümesi hususunda takındığı katı tutumla gündeme gelmiştir. İngiliz asıllı mühtedi Marmaduke Muhammed Pickthall’in Kur’an’ı İngilizce’ye çevirme projesi hakkında Ezher ulemâsının fikrinin alınması dolayısıyla meydana gelen tartışmalar sırasında kaleme aldığı çeşitli makaleleri el-Ḳavlü’l-faṣl fî tercemeti’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm ile’l-luġāti’l-aʿcemiyye adıyla kitap haline getirmiştir. Muhammed Şâkir bu eserinde tercüme için birçok şart öne sürmüş ve neticede bunların Kur’ân-ı Kerîm için yerine getirilemeyeceğini, bu sebeple Kur’an’ın başka dillere tercümesinin mümkün olmadığını söylemiştir.

Eserleri. 1. el-Îżâḥ li-metni’l-Îsâġūcî (İskenderiye 1325/1907).

2. ed-Dürûsü’l-evveliyye (İskenderiye 1326). Ezher’de okutulmak üzere hazırlanan ve akaid, siyer, ahlâk konularını içine alan bir ders kitabıdır.

3. Ḫulâṣatü’l-imlâʾ (Kahire 1913).

4. eş-Şerḥu’t-tafṣîlî li-müẕekkireti’l-ittifâḳi’l-İngilîzî el-Mıṣrî (Kahire 1339). Muhammed Şâkir el-Ehrâm ve el-Muḳteṭaf gibi gazete ve dergilerde birçok makale yazmıştır.

5. Mine’l-Ḥimâye ile’s-siyâde: Fe’l-Kelimetü’l-ân li-Mıṣr (Kahire 1922).

6. el-Ḳavlü’l-faṣl fî tercemeti’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm ile’l-luġāti’l-aʿcemiyye (Kahire 1343). Eserin bir bölümü, T. W. Arnold tarafından “On the Translation of the Koran into Foreign Languages” başlığıyla İngilizce’ye tercüme edilmiştir (MW, XVI [1926], s. 161-165).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 569-570 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.