MAHMÛD MUHAMMED ŞÂKİR

İskenderiye’de dünyaya geldi. Doğduğu yıl babası Câmiu’l-Ezher vekili tayin edildi. İlk öğrenimini Kahire’de Vâlide Ümmü Abbas ve Kurbiyye medreselerinde yaptı. 1921’de el-Medresetü’l-Hidîviyye Lisesi’ne girdi. 1922 yılının başından itibaren Seyyid b. Ali el-Mersafî’nin Sultan Berkuk Camii’nde verdiği derslere devam etti. 1926’da Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne kaydoldu. Arap Dili Bölümü’nde hocası Tâhâ Hüseyin ile Câhiliye şiirinin incelenmesi yöntemi konusunda ihtilâfa düşünce üniversiteden ayrılıp Hicaz’a gitti (1928). 1929 yılı ortalarında Kahire’ye dönerek el-Fetḥ ve ez-Zehrâ dergilerinde yazar olarak çalışmaya başladı. Mahmûd Muhammed Şâkir ilim ve siyaset adamlarıyla daha gençlik yıllarında babası vasıtasıyla tanıştı. Daha sonra Muhibbüddin el-Hatîb, Ahmed Teymur Paşa, Muhammed Hıdır Hüseyin, Ahmed Zekî Paşa ve Ahmed Şevkī gibi âlim ve edebiyatçılarla münasebetleri oldu.

Mustafa Kâmil’in kurduğu el-Hizbü’l-vataniyyü’l-kadîm’in saflarında yer alan Mahmûd Muhammed Şâkir Hâfız Ramazan, Abdurrahman er-Râfiî, Ahmed Vefik, Mahbûb Sâbit, Abdülazîz Câvîş gibi parti üyeleriyle yakın ilişki içinde bulundu. Cem‘iyyetü’ş-şebâbi’l-müslimîn’in kurucularından olan Mahmûd Muhammed Şâkir Muhibbüddin el-Hatîb, Ahmed Teymur Paşa ve Abdülhamîd Saîd ile fikir ayrılığına düşmesi üzerine cemiyetten ayrıldı. 1932’den itibaren el-Muḳteṭaf mecmuasında yazmaya başladı. er-Risâle ve el-Belâġ dergilerinde yazarlık hayatına devam etti. 1938’de ancak iki sayı yayımlayabildiği el-ʿUṣûr adlı bir dergi çıkardı. Bu dönemde yazar Yahyâ Hakkı ve şair Mahmûd Hasan İsmâil ile yakın bir dostluk kurdu. el-Muḳteṭaf dergisinin sahibi Fuâd Sarrûf’un davetiyle el-Muḫtâr dergisinde kısa bir süre editörlük yaptı. er-Risâletü’l-ḳadîme dergisinin kapanması üzerine (1952) gazete ve dergi yazarlığını bırakıp eser telifi ve metin neşrine başladı. 1957’de Arap şairlerinin divanları ile Arap kültürünün nâdir eserlerini yayımlamak amacıyla Muhammed Reşâd Sâlim ve İsmâil Ubeyd ile birlikte Dârü’l-Arûbe yayınevini kurdu. Cemal Abdünnâsır döneminde iki defa tutuklandı ve üç yılı aşkın bir süre hapiste kaldı.

Arap ülkelerinde düzenlenen çeşitli kongre ve toplantılara katılan Mahmûd Muhammed Şâkir 1980’de Şam Arap Dil Akademisi’ne muhabir üye olarak seçildi. 1981’de İslâm kültürüne hizmet ve katkıları sebebiyle kendisine devlet takdir ödülü verildi. Edebiyat dalında Kral Faysal Dünya ödülünü alan Mahmûd Muhammed Şâkir 1983’te Kahire Arap Dil Akademisi faal üyesi seçildi. 7 Ağustos 1997’de vefat etti. el-Edebü’l-İslâmî dergisinin XVII. sayısı (1997) onunla ilgili özel sayı olarak yayımlanmıştır.

Eserleri. 1. el-Ḳavsü’l-ʿaẕrâʾ. Modern Arap şiirinin ilk örneklerinden olan bu kaside birkaç defa basılmıştır (Kahire 1952, 1964, 1972).

2. Ebâṭîl ve esmâr (Riyad 1391/1971). er-Risâletü’l-cedîde dergisinde Levîs (Louis) Avd’ın bazı görüşlerine reddiye olarak yazdığı yirmi beş makaleyi ihtiva etmektedir. Yazar, eserde misyonerlik hareketiyle bu hareketin yöntem ve vasıtalarından da söz etmiştir.

3. Maʿa’l-Mütenebbî (el-Mütenebbî risâle fi’ṭ-ṭarîḳ ilâ s̱eḳāfetinâ) (I-II, Kahire 1977).

4. Necîriyâ (Nijerya) (Dımaşk 1963).

5. Ġīniyâ (Gine) (Dımaşk 1962).

6. Medâḫilü iʿcâzi’l-Ḳurʾân (el-Fayṣal, XXVIII [1979], s. 69).

7. Namaṭ ṣaʿb ve namaṭ muḫîf (Cidde 1996). el-Mecelle dergisinde 1969-1980 yılları arasında yayımlanan yedi makalesini içermektedir.

8. Ḳażıyyetü’ş-şiʿri’l-câhilî fî kitâbi İbn Sellâm (Cidde 1418/1997).

Mahmûd Muhammed Şâkir’in neşirlerini gerçekleştirdiği klasik eserler de şunlardır: Tefsîrü’l-İmâm eṭ-Ṭaberî (I-XVI, Kahire 1955-1969, ilk on üç cildi Ahmed Muhammed Şâkir ile birlikte); İbn Sellâm el-Cumahî, Ṭabaḳātü fuḥûli’ş-şuʿarâʾ (Kahire 1952, 1394/1974); Zübeyr b. Bekkâr, Cemheretü nesebi Ḳureyş ve aḫbâruhâ (Kahire 1381); Ebû Temmâm, el-Vaḥşiyyât (Kahire 1963, Abdülazîz el-Meymenî ile birlikte); Sükkerî, Şerḥu eşʿâri’l-Hüẕeliyyîn (Kahire 1384/1965, Abdüssettâr Ahmed Ferrâc ile birlikte); Makrîzî, İmtâʿu’l-esmâʿ bimâ li’r-Resûl mine’l-enbâʾ (Kahire 1941); Abdülkāhir el-Cürcânî, Delâʾilü’l-iʿcâz (Kahire 1404/1984); Esrârü’l-belâġa (Cidde 1412/1991); Ebû Hilâl el-Askerî, Fażlü’l-ʿaṭâʾ ʿale’l-ʿusr (Kahire 1353/1934); İbnü’d-Dâye, el-Mükâfeʾe ve ḥüsnü’l-ʿuḳbâ (Kahire 1359/1940); Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Tehẕîbü’l-âs̱âr (Kahire 1982).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 369-370 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.