PIRENNE, Henri

Belçika’nın Verviers şehrinde doğdu. Liège Üniversitesi’ni bitirdi ve 1883’te aynı üniversitede doktorasını tamamladı. 1883-1885 yılları arasında araştırmalarını Leipzig, Berlin ve Paris’te sürdürdü. Yirmi dört yaşında iken Gand Üniversitesi’nde profesör oldu ve tutuklu kaldığı üç yıl hariç 1930’da emekli oluncaya kadar aynı üniversitede Ortaçağ ve Belçika tarihi dersleri okuttu. 1891 yılında Belçika Kraliyet Tarih Komisyonu üyeliğine getirildi ve Kraliyet Akademisi çalışmalarına iştirak etmeye başladı; 1898’de bu akademiye üye seçildi. I. Dünya Savaşı’nda Almanlar’ın Belçika’yı işgali esnasında ders vermeyi reddetmesi yüzünden 1916-1918 yıllarında esir kampında tutuldu. Serbest bırakılınca üniversitesindeki görevine döndü ve 1919-1922 yılları arasında rektörlük görevini yürüttü. 1922’de New York’ta Columbia Üniversitesi’nde Ortaçağ şehirlerinin kuruluşu ve aralarındaki ticarî rekabet konusunda konferanslar verdi. 1923’te Belçika’da düzenlenen V. Milletlerarası Tarih Bilimleri Kongresi’ne başkanlık yaptı. Oslo’da yapılan altıncı kongrede İslâm’ın yayılışı ve Ortaçağ’ın başlangıcı konusundaki tebliğiyle dikkatleri üzerine çekti. Daha sonra Lille, Marsilya, Cambridge, Roma, Cezayir ve Kahire’de konferanslar verdi. 1929 yılında yeni tarih akımının ana görüşlerini oluşturan Annales d’histoire économique et sociale adlı derginin yazı kurulunda görev aldı. Çalışmalarında ekonomik tarih ve sosyal tarihe ağırlık veren Pirenne, bu akımın yanı sıra iktisat tarihinin de öncülerinden sayılır. Prix quinquennal d’histoire national (1921, 1922) ve sosyal bilimler alanında verilen Franqui Prize (1933) ödüllerine lâyık görüldü. Ortaçağ Avrupası ve Belçika tarihinin önde gelen isimlerinden sayılan Pirenne 4 Ekim 1935’te Uccle’de öldü. Oğlu Jacques da babası gibi ünlü bir tarihçidir.

Eserleri. 1. Histoire de Belgique (I-VII, Bruxelles 1899-1932). Kendisine uluslararası bir şöhret sağlayan en önemli eseridir. Belçika milliyetçiliğinin öncülerinden olup Belçika’nın birliğini savunan Pirenne bu eserinde, 1830 olarak kabul edilen Belçika’nın kuruluş tarihini 843 yılındaki Verdun Sözleşmesi’ne kadar götürür. Milliyetçi görüşüne rağmen Belçika halkının Valon ve Flaman asıllı iki ayrı toplumdan geldiğini kabul eder.

2. Mahomet et Charlemagne (Bruxelles 1937; Paris 1992). Eserin dördüncü bölümünde Ortaçağ’ın başlangıç tarihi konusunda yeni bir tez ortaya atarak Ortaçağ döneminin oluşmasında en etkili unsurun İslâm fetihleri olduğunu ileri sürmüştür. Eseri M. Vinciguerra İtalyanca’ya (Maometto e Carlomagno, Bari 1939), P. E. Hübingen Almanca’ya (Geburt des Abendlandes, Amsterdam 1942; Frankfurt 1952), Bernard Miall İngilizce’ye (Mohammed and Charlemagne, London 1954; New York 1957), Mehmet Ali Kılıçbay Türkçe’ye (Hz. Muhammed ve Charlemagne, İstanbul 1984, 2006) çevirmiştir.

3. Mediavel City: Their Origins and the Revival of Trade (Princeton 1925). Batı Avrupa’da ekonomik canlanma ve şehir uygarlığının doğuşu, tüccar sınıfının oluşumu, şehirlerin kuruluşundaki etkileri, toprak köleliğinin ortadan kalkması, burjuvazinin doğuşu, belediye kurumlarının ortaya çıkışı gibi konuların ele alındığı eserin daha sonra Fransızca’sı yayımlanmıştır (Les villes du moyen âge: Essai d’histoire économique et sociale, Bruxelles 1927). Eser Şadan Karadeniz tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Ortaçağ Kentleri: Kökenleri ve Ticaretin Canlanması, Ankara 1982, 1994, 2000).

4. Histoire économique et sociale du moyen âge (Paris 1933). Alanının en etkili eserlerinden sayılan bu kitabında Pirenne, Roma İmparatorluğu’nun sonlarından XV. yüzyıl ortalarına kadar Avrupa’nın ekonomik ve sosyal değişimini incelemiştir. Bernard Miall tarafından İngilizce’ye (Economic and Social History of Medieval Europe, London 1936, 1939), Uygur Kocabaşoğlu tarafından Türkçe’ye (Ortaçağ Avrupa’sının Ekonomik ve Sosyal Tarihi, İstanbul 2005) çevrilen eseri Hans van Werveke bazı ilâvelerle yeniden yayımlamıştır (Paris 1963).

5. Histoire de l’Europe, des invasions au XVI^e siècle (Bruxelles 1936). Bernard Miall eseri İngilizce’ye tercüme etmiştir (A History of Europe from the Invasions to the XVI Century, New York 1956).

6. Les périodes de l’histoire sociale du capitalisme (Hayez 1914).

7. Les anciennes démocraties des Pays-Bas (Paris 1910, 1928). J. V. Saunders tarafından İngilizce’ye çevrilmiştir (Belgian Democracy: Its Early History, Manchester 1915).

8. Dînant dans la Hanse teutonique (Namur 1904).

9. Histoire de la constitution de la ville de Dînant au moyen âge (Gand 1889).

10. Bibliographie de l’histoire de Belgique (Paris 1902, Henri Ernest Adolphe Nowé ve Hendrik Tjaard Obreen ile birlikte).

Pirenne hakkında iki hâtıra kitabı yayımlanmıştır: Etudes d’histoire dédiés à la mémoire de Henri Pirenne (Brüksel 1937), Henri Pirenne: Hommages et souvenirs (ed. Jules Duesberg, Brüksel 1938). Ayrıca görüşlerinin tartışıldığı pek çok makale ve kitap yazılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: Bryce Lyon, “The letters of Henri Pirenne to Karl Lamprecht (1894-1915)” (Bulletin de la commission royale d’histoire, CXXXII [Bruxelles 1966], s. 196-231); a.mlf., The Journal de guerre of Henri Pirenne (Amsterdam-New York-Oxford 1976); a.mlf., “Henri Pirenne’s Réflexions d’un solitaire and his re-evaluation of history” (Journal of Medieval History, XXIII/3, Sept. Amsterdam 1997, s. 285-299); Richard Hodges – David Whitehouse, Mohammed, Charlemagne and The Origins of Europe (New York 1983); P. Rion, “La correspondance entre G. Kurth et H. Pirenne (1880-1913)” (Bulletin de la commission royale d’histoire, CLII [1986], s. 147-255); Andrée Despy-Meyer, “Le fonds Henri Pirenne aux archives de l’université libre de Bruxelles” (Archives et bibliothèques en Belgique, LIX [Bruxelles 1988], s. 79-90); Bryce and Mary Lyon, The Birth of Annales History: the Letters of Lucien Febvre and Marc Bloch to Henri Pirenne (1921-1935), (Bruxelles 1991). Çok sayıda eser ve makale yazan Pirenne’in 120 makalesinin ayrı basımı Fonds Ganshof’da muhafaza edilmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 278-279 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.