REYCHMAN, Jan

19 Şubat 1910’da Varşova’da doğdu. Üniversite öğrenimini Varşova Üniversitesi’nde tarih alanında yaptı, lisans üstü öğrenimi esnasında aynı üniversitenin Şarkiyat Enstitüsü’nde hocası Ananiasz Zajaczkowski’nin yanında derslere katıldı (Dubiński, s. 15). Yüksek lisansını Działanie dyplomatyczne Insurekcji Kościuszkowskiej (Kościuszko ayaklanmasının diplomatik faaliyetleri) başlıklı teziyle 1935’te tamamladı. Doktora öğrenimine hazırlandığı sıralarda II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi üzerine savaş süresince Macaristan’da kaldı ve burada Polonya mültecilerinin içinde aktif rol oynadı. Wieści Polskie (Leh köylüleri) adlı dergide makaleler yayımladı. 1945’te savaş sona erince ülkesine döndü, kısa bir süre Dışişleri Bakanlığı’nda çalıştı, ardından üniversiteye intisap etti, Varşova Üniversitesi Türkoloji Bölümü’nde asistan oldu. Savaş esnasında bölümün zarar gören kütüphane koleksiyonlarının düzenlenmesine gayret etti. Kısa bir süre, Polonya Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nde Doğu Dilleri ve Meseleleri Çalışmaları Bölümü’nde Yakındoğu ülkeleri tarihi derslerine girdi. Doktorasını 1949’da Znajomość i nauczenia języków orientalnch w Polsce w XVII w. (XVIII. yüzyılda Polonya’da Doğu dilleri ve öğretimi bilgisi) adlı teziyle tamamladı. 1952’ye kadar yardımcı doçent ve ardından doçent olarak çalıştıktan sonra üniversitenin Macar Dili Bölümü’nün kurucuları arasında yer aldı. 1950’li yıllarda Slav tarihi dersleri verdi. 1970’te profesörlüğe yükseldi. Aynı yıldan itibaren Varşova Üniversitesi’nin Türkoloji ve İranistika Anabilim Dalı’nın başkanlığını yürüttü. Bu sırada Polonya Bilimler Akademisi Şarkiyat Komitesi’nde de görev aldı ve idarecilik yaptı. 1953’ten itibaren yayımlanan Przegląd Orientalistyczny (Oryantalist bakış) adlı derginin editörlüğünü üstlendi. Üniversitenin Filoloji Bölümü Yayın Komisyonu’nda görev aldı ve Acta Philologica dergisinin editörlüğünü yaptı. Polonya Şarkiyatçılar Genel Kurumu Yönetim Kurulu’nun Yayın Komisyonu’nda ve UNESCO Polonya Komitesi’nde çalıştı. 1972’den itibaren Rocznik Orientalistyczny dergisinin editörlüğünü üstlendi (Polski Slownik Biograficzny, XXXI, 211-212). Aldığı uluslararası ödüllerin yanında 1973’te Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 50. yılı münasebetiyle kendisine fahrî diploma verildi. 11 Ocak 1975’te öldü.

Reychman’ın kendi alanında yaptığı birçok çalışmanın en önemlilerini Türk tarihiyle ilgili olanlar oluşturur. Kaleme aldığı Historia Wschodu Muzułmańskiego (Doğu müslümanları tarihi, Warszawa 1949), Dni świetności i klęski Turcji (Türkiye’nin galip ve mağlûp günleri, Warszawa 1962), Dzieje Turcji od końca XVIII wieku (XVIII. yüzyıl sonlarından itibaren Türkiye tarihi, Warszawa 1970) adlı eserlerin yanında kaleme aldığı Historia Turcji (Türkiye tarihi, Warszawa 1970) adlı kitabı Türk tarihinin eski zamanlarından 1970’lere kadar gelen süreci kapsar ve yıllarca okuttuğu derslerin birikimiyle ortaya çıkmıştır. Kendisinin Orient w kulturze polskie Oświecenia (Polonya aydınlanma kültüründe Doğu, Wrocłav 1964) ve editörlüğünü yaptığı Z dziejów orientalizmu polskiego w dobie Oświecenia ile (Aydınlanma çağında Polonya oryantalizmi tarihinden, Warszawa 1966) adlı eserleriyle Türkçe kaleme aldığı “XVIII. Yüzyılda Lehistan Uygarlığında Görülen Türk Etkileri” makalesi (TTK Belleten, XXVIII/112 [1964], s. 757-767) Doğu’nun Polonya aydınlanma kültürüne etkisiyle ilgilidir. Yine XVIII. yüzyıl Osmanlı-Leh ilişkilerine dair önemli bir eseri olan Życie polskie w Stambule w XVIII wieku (XVIII. yüzyılda İstanbul’da Leh hayatı, Warszawa 1959) diplomatik, ticaret ve seyahat amacıyla İstanbul’da bulunan Lehler üzerinden bir Osmanlı-Leh ilişkileri panoraması sunar. Yine Türkçe yayımlanan Polonya ile Türkiye Arasında Diplomatik Münasebetlerin 550. Yıldönümü adlı çalışması (Ankara 1964) Osmanlı-Leh ilişkilerinin kısa bir özetini içerir. Türkçe’ye Osmanlı-Türk Diplomatikası El Kitabı (trc. M. F. Atay, İstanbul 1993) adıyla çevrilen ve Osmanlıca öğretimi konusunda bilim dünyasında baş ucu kitabı niteliği taşıyan Zarys dyplomatyki Osmánsko-tureckiej adlı eserini (Warszawa 1955) hocası Ananiasz Zajaczkowski ile birlikte hazırlamıştır (İng. trc. A. S. Ehrenkreutz, Handbook of Ottoman-Turkish Diplomatics, The Hague-Paris 1968). Müellif XVIII. yüzyıl Leh tercümanları ve Türkçe öğretimiyle ilgili çalışmalarda da bulunmuştur. “Tłumacze języków wschodnich w Polsce XVIII wieku” (XVIII. yüzyılda Polonya’da Doğu dilleri tercümanları, Przegląd Orientalistyczny, Warszawa 1949, nr. 1, s. 83-90), “Une famille des drogmans orientaux en Pologne au XVIII siècle” (RO, XXV [1961], s. 83-99) bunlardandır. Reychman, Türkçe dil bilgisi ve edebiyatı üzerine de çalışmalar kaleme almıştır. “Literatura orientalna w dawnej Polsce” (Eski Polonya’da Doğu edebiyatı, Odrodzenie, Lublin 1949), “Najnowsze przegłady z literatury tureckiej” (Türk edebiyatından en yeni örnekler, Nowa Kultura, Warszawa 1952) bunlar arasında sayılır. XIX. yüzyılda Yakındoğu’da seyahat eden kişiler hakkında Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w. adlı ayrıntılı bir çalışması daha vardır (çalışmalarının tam bir listesi için bk. Dubiński, s. 15-29). Reychman, Türkiye ve Osmanlı Devleti dışında İran, Azerbaycan, Kafkaslar, Balkanlar, Macar, Arap ve diğer Türk coğrafyaları, kültürü, dili ve tarihiyle ilgili araştırmalar da gerçekleştirmiştir. Birçok dil bilen ve arşivlerde incelemeler yapan Reychman, Osmanlı arşivlerinden faydalanamamıştır. Eserleri konuları açısından günümüzde de başvuru kaynakları niteliği taşır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 425-426 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.