SABBÂN, Abdülkādir

Hadramut bölgesinde İngiliz manda yönetimine bağlı Kesîrî Sultanlığı’nın merkezi olan Sey‘ûn şehrinde doğdu. İlk öğreniminin ardından en-Nehdatü’l-ilmiyye Medresesi’nde tahsile başladı. Babasından ve diğer bazı hocalardan Arap dili ve edebiyatı, fıkıh, fıkıh usulü, hadis okudu. Daha sonra Gaylü Bâvezîr’de el-Ma‘hedü’l-âlî’de öğrenimini sürdürdü; gazetecilik ve muhasebe diplomaları aldı. On üç yaşında iken şiir yazmaya başladı. 1937’de Şibâm’da Şer‘î Yargı Meclisi’nde kâtip olarak görev aldı. Tarihe meraklı olduğundan Hadramut, Suudi Arabistan, Irak, Suriye, Mısır ve diğer Arap ülkeleri tarihiyle ilgili eserleri okumaya başladı. 1944’te Mükellâ’da resmî okullarda öğretmenlik görevine tayin edildi. 1957’de Sey‘ûn Belediye Meclisi başkanlığını üstlendi. Bir ara Suudi Arabistan’a gitti; 1964’te iş adamı Muhammed b. Lâdin’e sekreterlik yaptı. Ayrıca Suriye ve Mısır’da bulundu. Babasının ölümünden sonra Hicaz’dan dönerek önce Sey‘ûn’da küçük bir ticarethane, ardından arzuhalcilik (avukatlık) bürosu açtı. Bu sırada Baḥs̱ fî mesâʾili’l-ʿuhde ve ed-Delîlü’l-fıḳhî ʿale’ṭ-ṭarîḳ adlı el kitaplarını yazdı. 1974’te Sey‘ûn şehri hukuk ve malî işler müdür yardımcılığına getirildi. 1978’de Sey‘ûn Kültür Müdürlüğü’nde araştırmacı olarak tarih yazımına başladı. 1979’da Yemen Antikite, Müzeler ve Yazmalar Genel Müdürlüğü Sey‘ûn Şubesi müdürlüğüne tayin edildi ve 1996 yılına kadar görevini sürdürdü. Bu sırada Sey‘ûn, Kesîrî Sarayı Arşivi’nde kayıtlı yaklaşık 10.000 belgenin katalogunu hazırladı (Fihristü’l-ves̱âʾiḳı’l-ḫaṭṭiyye). 13 Ocak 1999 tarihinde Sey‘ûn’da vefat etti.

Erken dönemden itibaren girişimci kişiliğiyle ülkesinin tarih, kültür ve eğitimine katkı sağlayan Sabbân, Şibâm’da el-Minber (1937), Sey‘ûn’da Zehretü’ş-şebâb (1942) dergilerinin kurucuları arasında yer almış ve ikincisinin yayın müdürlüğünü üstlenmiş, 1938’de Sey‘ûn’da Nâdi’ş-şebâb adlı gençlik kulübünü kurmuş, Câmiatü savti’l-vatan adlı eğitim müessesesinin, Mükellâ’daki Medresetü’ş-şerc’in kurucularından olmuştur. Hadramut bölgesinde ziraatçılar için gece okulları açılmasına öncülük etmiş, edip ve şair Sâlih b. Ali el-Hâmid’in liderliğinde oluşturulan el-İttihâdü’l-vatanî adlı partinin Sey‘ûn sekreterliğine getirilmiştir (1946). Hadramut Ziraatçılar Cemiyeti (1949), Hadramut İşçileri Birliği (1963), Hadramut Ziraatçı ve İşçi Cemiyetleri Yüksek Kurulu, Sey‘ûn Basın Yayın Şirketi, Yemen Yazar ve Edebiyatçıları Birliği Sey‘ûn Şubesi kurucuları arasında yer almış, bunların birçoğunun başkanlığını yapmıştır. Islah yanlısı bir şair ve yazar olan Sabbân halkı ilerleme ve gelişme yönünde çalışmaya teşvik etmiş, kadınların toplum içindeki rolü üzerinde durmuştur. Hadramut’ta iki rakip sultanlık olarak hüküm süren Kesîrî ve Katîî aileleri arasında anlaşma sağlanarak bölgede birliğin kurulmasına çaba göstermiştir. Sabbân, Hadramut vilâyeti yönetim bürosu sekreterliğince Altın madalya (1984), Millet Meclisi Başkanlığı’nca Edebiyat ve Sanat nişanı (1988), üyesi olduğu Arap Tarihçileri Birliği genel sekreterliğince Arap Tarihçisi nişanı (1989), Amerika Birleşik Devletleri San‘a Kültür Ateşeliği takdirnamesi (1993), devlet başkanı Ali Abdullah Sâlih tarafından Edebiyat ve Sanat nişanı ile (1998) ödüllendirilmiştir.

Eserleri. Ansiklopedik birikime sahip velûd bir müellif olan Abdülkādir es-Sabbân doksan civarında eser kaleme almıştır. Çoğu basılan eserlerinin başlıcaları şunlardır: Rebîʿu’l-ʿÖmr (şiir divanı, Sey‘ûn 1967), Medînetü Şibâm fî süṭûr (Sey‘ûn 1393/1973, 1981), Lemḥa ʿan ḥayâti’l-bâdiye (Aden 1978; Mükellâ 2005), ʿAbdüṣṣamed Bâ Kes̱îr: Şâʿiru Ḥadramevt fi’l-ḳarni’l-ʿâşir el-hicrî (Mükellâ 1979), ʿÂdât ve teḳālîd bi’l-Aḥḳāf (I, Mükellâ 1400/1980; II, ez-Zaʿîmü’l-ʿummâlî Ḥammûd Bâ Ḍâvî adlı eseriyle birlikte, Sey‘ûn 1402/1982; Mükellâ 1404/1984), el-Aġnâmü’l-ḫâlide (Sey‘ûn 1981, Mahfûz Bâ Haşvân ile birlikte), Ziyârât ve ʿâdât: Ziyâretü nebiyyillâh Hûd (Sey‘ûn 1982; İng. trc. ve nşr., Linda Boxberger – Awad Abdelrahim Abu Hulayqa, Visits and Customs: The Visit to the Tomb of the Prophet Hud, Ardmore PA, 1998), el-Fellâḥûn ve ʿâdâtühümü’l-miheniyye (Sey‘ûn 1983), eş-Şiʿru’ş-şaʿbî maʿa’l-müzâriʿîn (Sey‘ûn 1984, 1987), Fihristü’l-ves̱âʾiḳı’l-ḫaṭṭiyye: Ḳısmü’t-tevs̱îḳ (I-III, Sey‘ûn 1404-1407/1984-1987), Delîlü’l-metḥafi’l-ʿâdât ve’t-teḳālîdi’ş-şaʿbiyye bi-müdîriyyeti Seyʿûn (Sey‘ûn 1986), Baḥs̱ fî mesâʾili’l-ʿuhde (baskı yeri yok, 1989); Maʿa İbni’l-Ḳayyim fî kitâbihi eṭ-Ṭuruḳı’l-ḥükmiyye fi’s-siyâseti’ş-şerʿiyye (baskı yeri yok, 1989), el-Maḫṭûṭât ve’t-tevs̱îḳ bi’l-Merkezi’l-Yemenî li’l-ebḥâs̱i’s-seḳāfiyye ve’l-âs̱âr ve’l-metâḥif bi-Seyʿûn (Sey‘ûn 1989), Sanʿa ve ʿAden (Sey‘ûn 1990), ed-Dân fî Ḥadramevt (Sey‘ûn 1991; Mükellâ 2004), eş-Şiʿr lede’l-ʿArab (Sey‘ûn 1993), Taʿrîfât târîḫiyye ʿan vâdî Ḥaḍramevt (Sey‘ûn 2000), el-Ḥareketü’l-edebiyye fî Ḥaḍramevt (Mükellâ 2001; İslâm öncesinden yazarın kendi zamanına kadar Hadramut bölgesindeki tanınmış edip ve şairlerin biyografileri çerçevesinde edebî hareketin gelişme seyri altı bölüm halinde ele alınmıştır), Mülaḥḥinü elḥâni’d-dân Saʿîd Mübârek Merzûḳ (Mükellâ 2004), eş-Şiʿrü’ş-şaʿbî fî Ḥaḍramevt: Baḥs̱ ve tevsîḳ (Mükellâ 2007).

Ayrıca Nüşûʾü’l-ḥareketi’l-ʿummâliyye ve teṭavvürühâ bi-vâdî Ḥaḍramevt, Ehemmiyyetü’l-âs̱âr fî îżâḥi meʿâlimi’t-târîḫ, Mektebetü’l-Aḥḳāf li’l-maḫṭûṭât bi-Terîm, Devrü’l-edeb fî ḥareketi’l-fellâḥîn bi-vâdî Ḥaḍramevt, Medînetü’l-Mükellâ, el-Ḥivâr ve’l-ḳıṣṣa fi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm ve’ş-şiʿri’l-ʿArabî, Ḳaṣâʾid fi’ş-şiʿri’ş-şaʿbî, Min Revâfidi’l-müdevveneti’t-târîḫiyyeti’l-Yemeniyye (I-IV), Ṣafaḥât min ruvvâdi’l-ḥareketi’l-edebiyyeti’l-Yemeniyye, Mütâlaʿât fi’l-edeb ve’t-târîḫ (I-II), el-Mesâcid fî medîneti Seyʿûn, el-İbâżıyye bi-Ḥaḍramevt, el-Hicretü’l-Yemeniyye, eṭ-Ṭıbbü’l-ʿArabî bi-Ḥaḍramevt, el-Meşrûʿu’r-revî fî menâḳıbi Benî ʿAlevî, et-Tercümân fî menâḳıbi Âli’ṣ-Ṣabbân, Vâḳıʿu Ḥaḍramevt es-siyâsî adlı eserleri vardır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 434-435 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.