SÂCÎ, Mü’temen b. Ahmed

Safer 445’te (Haziran 1053) doğdu. Bağdat köylerinden birine nisbetle Deyr‘âkûlî, ayrıca Rabaî, Bağdâdî ve Makdisî nisbeleriyle de anılır. Henüz çocukken Ebû İshak eş-Şîrâzî’den fıkıh öğrenmeye başladı. Bağdat’ta Ebü’l-Kāsım Abdülazîz b. Ali el-Enmatî, İbnü’n-Nâkūr Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Muhammed, İbnü’l-Hallâl Ebü’l-Kāsım Abdullah b. Hasan, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed ez-Zeynebî, İbnü’l-Büsrî Ebü’l-Kāsım Ali b. Ahmed gibi âlimlerden ilim tahsil etti. Ardından hadis öğrenimi için seyahate çıktı ve Sûr şehrinde Hatîb el-Bağdâdî, İsfahan’da Ebû Amr İbn Mende ve İbn Şekrûye Muhammed b. Ahmed, Basra’da Ebû Ali b. Ahmed et-Tüsterî, on yıl kaldığı Herat’ta Hâce Abdullah el-Herevî’den faydalandı. Bağdat’a döndükten sonra bir daha oradan ayrılmadı. Kendisinden İbn Nâsır es-Selâmî, Sa‘dü’l-Hayr b. Muhammed el-Endelüsî, Ebû Tâhir Muhammed b. Ebû Bekir es-Sencî, Ebû Sa‘d el-Bağdâdî, Ebû Tâhir es-Silefî, Muhammed b. Mansûr es-Sem‘ânî gibi âlimler hadis rivayet etti. Ömrünün sonlarına doğru zühd hayatı yaşadığından ilim meclislerinden uzaklaştı.

Yazdığı ve naklettiği bilgileri sağlam şekilde kaydettiği belirtilen Sâcî hadis öğrenimi için yaptığı seyahat sırasında Bağdat’ta Şâfiî fakihi İbnü’s-Sabbâğ’ın Şâfiî fıkhına dair eş-Şâmil’ini ve İbn Adî’nin el-Kâmil fi’ḍ-ḍuʿafâ’sını, Basra’da Ebû Dâvûd’un es-Sünen’ini istinsah etti. Herat’ta Tirmizî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini altı defa yazdı. İsfahan’da Ebû Abdullah İbn Mende’nin Maʿrifetü’ṣ-ṣaḥâbe, Kitâbü’t-Tevḥîd, el-Emâlî, ʿAvâlî İbn ʿUyeyne ve Ġarâʾibü Şuʿbe adlı eserlerini onun oğlu Ebü’l-Kāsım İbn Mende’den dinledi. Ancak sonuncu eserin semâını tamamlayamadan hocası Ebü’l-Kāsım İbn Mende vefat etti. Talebesi Ebû Tâhir es-Silefî, Sâcî’nin hadis hâfızı ve mütkın olduğunu belirtmiş, uzun süre hadis okusa bile dinleyenleri bıktırmadığını, Râmhürmüzî’nin el-Muḥaddis̱ü’l-fâṣıl’ını kendilerine bir mecliste okuduğunu söylemiştir. Bir diğer talebesi Muhammed b. Mansûr es-Sem‘ânî onun Irak’ta hadis ilmini en iyi anlayan iki kişiden biri olduğunu ifade etmiş, İbn Nâsır da Sâcî’nin güvenilir bir ilim adamı olduğunu belirtmiştir. Hâce Abdullah-ı Herevî’nin Sâcî yaşadığı sürece hiç kimsenin Hz. Peygamber adına hadis uyduramayacağını söylemesi, onun hadis ilmindeki titizliğini göstermesi bakımından önemlidir. Kanaatkâr, alçak gönüllü ve takvâ sahibi olduğu nakledilen Mü’temen b. Ahmed es-Sâcî 17 Safer 507’de (3 Ağustos 1113) Bağdat’ta vefat etti ve Ahmed b. Hanbel Kabristanı’na defnedildi.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 363 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.