TAHTÂVÎ, Ahmed Râfi‘

Circâ müdüriyetine bağlı Tahtâ’da doğdu (1275/1859). Tanınmış bir seyyid ailesine mensuptur. İlk öğrenimini ve hıfzını memleketinde tamamladı. 1287 (1870) yılında Kahire’ye giderek Ezher’de tahsilini sürdürdü. Muhammed İlîş, Abdülhâdî el-Ebyârî, Zeyn b. Ahmed el-Mersafî, Abdülkādir er-Râfiî, Abdurrahman en-Nevâvî, Abdurrahman eş-Şirbînî, Muhammed el-Hudarî, Muhammed el-İnbâbî, Hasan et-Tavîl, Muhammed eş-Şerkāvî, Muhammed Ali el-Besyûnî gibi âlimlerden ders aldı. Ali b. Halîl el-Asyûtî, İbrâhim es-Sekkā ve Muhammed el-Üşmûnî’den hadis okudu. 1299’da (1882) Ezher şeyhi Muhammed el-İnbâbî’den icâzet ve tedris izni aldı. Mehdî el-Abbâsî Ezher şeyhi olduğunda Tahtâvî’ye dinî işlerle ilgili yüksek derecede bir görev vermek istediyse de Tahtâvî kabul etmeyerek memleketine döndü, öğretim ve telifle meşgul oldu. Kendisinden ders alanlar arasında Râgıb et-Tabbâh, Ebü’l-Feyz İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî, kardeşi Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî ve Zâhid Kevserî gibi âlimler vardır. 1898’de Tahtâ’da Medresetü feyzi’l-mün‘im adlı özel bir medrese yaptırdı ve bir süre faaliyet gösterdikten sonra devlete devretti (1912). 1901’de ikinci dereceden, 1904’te birinci dereceden kisve-i teşrîfi’l-mazhariyye nişanıyla ödüllendirildi. 1908’de yerleştiği Kahire’de vefat etti.

Eserleri. 1. Bulûġu’s-sûl fî tefsîri “leḳad câʾeküm resûl” (Kahire 1305).

2. Kemâlü’l-ʿinâye bi-tevcîhi mâ fî “leyse kemis̱lihî şeyʾün” mine’l-kinâye (Kahire 1313).

3. el-Ḳavlü’l-îcâbî fî tercemeti’l-ʿAllâme Şemsiddîn el-İnbâbî (Kahire 1314).

4. Refʿu’l-ġavâşî ʿan muʿḍılâti’l-Muṭavvel ve’l-ḥavâşî. Teftâzânî’nin el-Muṭavvel’i ile Seyyid Şerîf el-Cürcânî ve Siyâlkûtî’nin buna yazdıkları hâşiyeler üzerine yazılmış bir ta‘lîkāttır. Beş cilt olup ilk cildi basılmıştır (Kahire 1333).

5. es̱-S̱aġrü’l-bâsim fî menâḳıbi Sîdî Ebi’l-Ḳāsım (Kahire 1339). Müellifin mensup olduğu seyyid ailesinin atası Ebü’l-Kāsım Celâleddin b. Abdülazîz b. Yûsuf b. Râfi‘ el-Hüseynî et-Tilimsânî hakkındadır.

6. et-Tenbîh ve’l-îḳāẓ li-mâ fî ẕüyûli Teẕkireti’l-ḥuffâẓ. Zehebî’nin eserine Ebü’l-Mehâsin el-Hüseynî, Takıyyüddin İbn Fehd ve Süyûtî’nin yazdığı zeyiller üzerine kaleme alınan bir ta‘lîkāt olup bu eserlerin sonunda basılmıştır (Dımaşk 1348).

Tahtâvî’nin diğer eserleri de şunlardır: Nefeḥâtü’ṭ-ṭîb ʿalâ tefsîri’l-Ḫaṭîb, Şerḥu’ṣ-ṣadr bi-tefsîri sûreti’l-Ḳadr, Naẓmü’d-düreri’l-ḥisân fî tefsîri âyeti şehri Ramażân, el-Mesʿa’r-racîḥ ilâ fehmi şerḥi Ġarâmî Ṣaḥîḥ (İbn Ferah el-İşbîlî’nin hadis terimlerine dair eseri üzerine yapılmış bir çalışmadır), en-Nesîmü’s-seharî ʿalâ Mevlidi’l-Ḫuḍarî, Minṣatü’l-ibtihâc bi-ḳıṣṣati’l-isrâʾ ve’l-miʿrâc, Ferâʾidü’l-fevâʾidi’l-vefiyye bi-maḳāṣıdi ḫafiyyeti’l-elfiyye, Hidâyetü’l-müctâz ilâ nihâyeti’l-îcâz fi’t-teşbîh ve’l-kinâye ve’l-mecâz, er-Riyâżü’n-nediyye ʿale’r-Risâleti’s-Semerḳandiyye, eṭ-Ṭırâzü’l-muʿallem ʿalâ ḥavâşi’s-Süllem, Resâʾilü’l-muḥâḍara fî mesâʾili’l-münâẓara, el-Mesʿa’l-ḥamîd fî beyâni ve taḥrîri’l-esânîd (İrşâdü’l-müstefîd ilâ beyâni ve taḥrîri’l-esânîd). Tahtâvî ayrıca birçok esere ta‘lîkāt yazmış, bazı eserleri ihtisar etmiştir (Zekî Fehmî, s. 515).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 439-440 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.