TAHTÂVÎ, Ahmed b. Muhammed

Circâ müdüriyetine bağlı Tahtâ’da doğdu. Mısırlı tarihçi Abdurrahman el-Cebertî babasının Anadolu’dan geldiğini ve kadılık yaptığı Tahtâ’da evlendiğini bildirir. Yine onun zikrettiği Dûkātî nisbesinden Tokatlı olduğu anlaşılmaktadır. Tahtâvî, ilk öğrenimini memleketinde gördükten ve hıfzını tamamladıktan sonra Kahire’ye gitti (1181/1767) ve Ezher’e girdi. Ahmed b. Muhammed el-Hamâkī, Hasan b. Nûreddin el-Makdisî, Muhammed el-Harîrî, Mustafa b. Muhammed et-Tâî ve Abdurrahman b. Ömer el-Arîşî’den fıkıh dersleri aldı. Kendisinden ed-Dürrü’l-muḫtâr’ı okuduğu hocası Arîşî bir görevle İstanbul’a gönderilince (1183/1769) kitabın kalan kısmını arkadaşlarıyla birlikte Hasan el-Cebertî’nin yanında tamamladı. Bu sırada hocasının oğlu Abdurrahman el-Cebertî ile arkadaşlık kurdu ve onunla birlikte Nûrü’l-îżâḥ’ı müellifi Şürünbülâlî’nin oğlundan öğrenen babasından özel olarak okudu. Tahtâvî, Hasan b. Gālib el-Cüddâvî, el-Emîrü’l-Kebîr es-Sünbâvî ve Abdülalîm el-Feyyûmî’den hadis tahsil etti. Daha sonra Türk asıllı yüksek mevki sahiplerinin oturduğu mahalledeki Şeyhûniyye ve Sargatmışıyye medreselerinde ders vermeye başladı. Bu sırada vakfının yönetimine getirildiği Şeyhûniyye Camii ve Tekkesi’ni tamir ettirdi. Ezher’de her gün verdiği kursa rağbet artınca Ezher’e yakın Ayniyye Medresesi’ne nakledildi. Nâzırü’l-mühimmât Muhammed Efendi Vidinlî, Lebûdiye semtinde evi yanındaki cami ve mektebi imar ettirince Tahtâvî’yi burada hadis okutmakla görevlendirdi. Tahtâvî, İbrâhim b. Muhammed el-Harîrî vefat ettiğinde (19 Cemâziyelevvel 1224 / 2 Temmuz 1809) Hanefî müftülüğüne tayin edildi. Ancak Nakîbüleşraf Ömer Mekrem, Mehmed Ali Paşa tarafından görevinden alınıp Dimyat’a sürgün edince (27 Cemâziyelâhir 1224 / 9 Ağustos 1809), Ezher şeyhlerinin onunla ilgili olarak devlet makamına yazdığı arzuhali imzalamadığı için bu görevden alındı. Mehmed Ali Paşa, Hicaz’a Vehhâbîler üzerine 1811’de düzenlediği sefer esnasında her mezhepten bir âlimin orduda bulunmasını istedi ve Hanefîler’i temsilen Tahtâvî’yi seçti. Bir yıl sonra dönen Tahtâvî, kendi yerine Hanefî müftülüğüne tayin edilen Hüseyin b. Hasan el-Mansûrî vefat edince görevine iade edildi (1 Safer 1230/13 Ocak 1815). 15 Receb 1231 (11 Haziran 1816) tarihinde vefat eden Tahtâvî, Karâfe’de Ebû Ca‘fer et-Tahâvî’nin mezarı yakınında yaptırdığı kabre defnedildi.

Eserleri. 1. Ḥâşiye ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. Haskefî’nin Hanefî fıkhına dair eseri üzerine yazılmıştır (I-IV, Bulak 1254, 1268, 1283; I-III, Bulak 1269; Kalküta 1264; I-IV, Kahire 1282, 1304). İbn Âbidîn’in Reddü’l-muḥtâr adıyla aynı kitaba yazdığı meşhur hâşiyede çok faydalandığı eser Abdülhamîd el-Ayıntâbî tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir (I-VIII, İstanbul 1285-1288).

2. Ḥâşiye ʿalâ Merâḳı’l-felâḥ. Şürünbülâlî’nin ibadetlere dair eseri üzerine hâşiyedir (Bulak 1269, 1279, 1290, 1318; Kahire 1304, 1315, 1320, 1321, 1328, 1360, 1372, 1389/1970; İstanbul 1327, 1329, 1330; nşr. Abdülkerîm el-Atâ, I-II, Dımaşk 2001).

3. Cevâb ʿan suʾâlin yeteʿallaḳu bi’r-ribâ (Süleymaniye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 257, vr. 93-104).

4. Risâle fî ecvibe ʿani’l-esʾileti’lletî seʾelehâ ṣulaḥâʾü Yanyâ (Süleymaniye Ktp., Hasan Hüsnü Paşa, nr. 706, vr. 42-46).

5. Keşfü’r-reyn ʿan beyâni’l-mesḥ ʿale’l-cevrebeyn (Mektebetü’l-Melik Abdullah b. Abdülazîz er-Rakamiyye, nr. 243). Tahtâvî’nin kaynaklarda Risâle fi’l-mesḥ ʿale’l-ḫuffeyn adlı bir eseri de anılır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 438-439 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.