https://islamansiklopedisi.org.tr/udfuvi-cafer-b-saleb
685’te (1286) Yukarı Mısır’da (Saîd) Kūs’a bağlı Üdfüv köyünde doğdu. İlk tahsilini Kūs’ta yaptı. Ardından Kahire’ye giderek eğitimine devam etti. Kahire’de hayatının sonuna kadar dost kalacağı Ebû Hayyân el-Endelüsî ile tanıştı. Burada fıkıh, hadis, edebiyat, tarih ve mûsiki alanlarında pek çok hocadan ders aldı. Hocaları arasında Ebû Hayyân el-Endelüsî, İbn Dakīkul‘îd, Alâeddin Konevî, Şemseddin Muhammed b. Yûsuf el-Cezerî, Kadı Bedreddin İbn Cemâa bulunmaktadır. Örenimini tamamladıktan sonra döndüğü köyünde bir müddet ders verdi. Ardından Kahire’ye gidip Sâlihiyye Medresesi’nde derslere devam etti. Vefatına kadar Kahire’de yaşadı ve ölümünde Sûfî Kabristanı’na defnedildi. Nazım ve nesirde kalemi kuvvetli bir edip olan Üdfüvî tarih, biyografi ve mûsiki alanlarında derin bilgiye sahipti. Devrin kaynaklarınca zeki, cömert, fazilet sahibi, dindar ve güler yüzlü bir âlim olarak tanıtılır.
Eserleri. 1. eṭ-Ṭâliʿu’s-saʿîdü’l-câmiʿ esmâʾe nücebâʾi’ṣ-Ṣaʿîd. Kūs’a dair ilk eserdir. Müellif bölgenin özellikleri, tarihi ve coğrafyası hakkında bilgi aktardıktan sonra Kūs civarında yetişen 594 âlimin biyografisine yer verir. Alfabetik düzenlenen eserde dört hanımdan da bahsedilmektedir. Müellif Ebû Hayyân’ın teşvikiyle yazdığı eserini 738’de (1338) tamamlamış, ardından 748 (1347) yılına kadar gelen bazı ilâveler yapmıştır. eṭ-Ṭâliʿu’s-saʿîd Emîn Abdülazîz (Kahire 1914, 1919) ve Sa‘d Muhammed Hasan (Kahire 1966, 2001) tarafından neşredilmiştir.
2. el-Mûfî bi-maʿrifeti’t-taṣavvuf ve’ṣ-ṣûfî. Hankahlara vasiyet yoluyla mal ve emlâk vakfedilmesinin doğru olup olmadığına dair bir eserdir (nşr. Muhammed Îsâ Sâlihiyye, Küveyt 1408/1988).
3. el-Bedrü’s-sâfir ve tuḥfetü’l-müsâfir. VII. (XIII.) yüzyıla ait biyografi kitabı olup İbn Hallikân’ın Vefeyâtü’l-aʿyân’ındaki usule göre düzenlenmiştir. İki cilt halinde telif edilen eserin bir cildi Vatikan (Bibliotheca Apostolica Vaticana, Mus. Borg. L. F. Arabo, nr. 168), diğer cildi Süleymaniye (Fâtih, nr. 4201) kütüphanelerinde bulunmaktadır.
4. el-İmtâʿ bi-aḥkâmi’s-semâʿ. Mûsikinin meşruluğunun tartışıldığı, müziğin faydalarının ve müzik aletlerinin anlatıldığı bir eserdir (nüshaları için bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 27; Üdfüvî, el-Mûfî, neşredenin girişi, s. 26).
5. Ferâʾiżü’l-fevâʾid ve maḳāṣıdü’l-ḳavâʿid (Brockelmann, GAL, II, 39; Suppl., II, 27).
BİBLİYOGRAFYA
Ca‘fer b. Sa‘leb el-Üdfüvî, eṭ-Ṭâliʿu’s-saʿîdü’l-câmiʿ esmâʾe nücebâʾi’ṣ-Ṣaʿîd (nşr. Sa‘d M. Hasan), Kahire 1966, neşredenin girişi.
a.mlf., el-Mûfî bi-maʿrifeti’t-taṣavvuf ve’ṣ-ṣûfî (nşr. M. Îsâ Sâlihiyye), Küveyt 1408/1988, neşredenin girişi.
Safedî, el-Vâfî, XI, 99-100.
İbn Kādî Şühbe, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, II, 101-102.
İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 535-537.
Süyûtî, Ḥüsnü’l-muḥâḍara, I, 454.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 167, 230; II, 1091.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VIII, 263-264.
Şevkânî, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ, I, 182-183.
Serkîs, Muʿcem, I, 416-417.
Brockelmann, GAL, II, 39; Suppl., II, 27.
Ziriklî, el-Aʿlâm, II, 122-123.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, III, 136.
Şâkir Mustafa, et-Târîḫu’l-ʿArabî ve’l-müʾerriḫûn, Beyrut 1990, III, 215.
Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998, s. 189.
Ali Behrâmyân, “Üdfüvî”, DMBİ, VII, 353-355.
Burhân en-Neffâtî, “Üdfüvî”, Mv.AU, I, 415-417.
