https://islamansiklopedisi.org.tr/ahsikesi
Mâverâünnehir Hanefî fukahası arasında önemli bir yeri vardır ve özellikle fıkıh usulüne dair muhtasar eseriyle tanınmıştır. Hayatı hakkında fazla bilgi vermeyen kaynaklar, Muhammed b. Muhammed el-Îdî el-Buhârî ve Muhammed b. Ömer en-Nevcâbâzî’nin (Nevhâbâzî-Nûcâbâzî) kendisinden fıkıh tahsil ettiklerini kaydederler.
Hüsâmeddin el-Ahsîkesî’nin fıkıh usulüne dair el-Münteḫab fî uṣûli’l-meẕheb adlı eseri, lakabına nisbetle el-Münteḫabü’l-Ḥüsâmî adıyla meşhur olmuştur. Birçok yazma nüshası bulunan eser defalarca basılmıştır (Leknev 1877; M. Fâiz Gengûhî’nin et-Taʿlîḳu’l-ḥâmî adlı şerhiyle, Leknev 1317; Mevlevî Muhammed İbrâhim’in hâşiyesiyle, Leknev 1318, 1324; Nizâmeddin el-Kureşî’nin şerhi en-Niẓâmî ile, Dehli 1907; Ahmed b. Abdülhak ed-Dihlevî’nin en-Nâmî adlı şerhiyle, Dehli 1326). Fukaha arasında kabul görerek elden ele dolaşan bu derli toplu ve özlü eser, tanınmış bazı Hanefî âlimleri tarafından da şerhedilmiştir. Sayıları onu aşan bu şerhler arasında başlıcaları şunlardır: Hüseyin es-Siğnâkī’nin el-Vâfî; Abdülazîz el-Buhârî’nin Kitâbü't-Taḥḳīḳ (Şerḥu’l-Münteḫabi’l-Ḥüsâmî, Şerḥu uṣûli’l/Muḫtaṣari’l-Aḫsîkes̱î ve Ġāyetü’t-taḥkīḳ gibi adlarla da anılır); Emîr Kâtib el-İtkānî’nin et-Tebyîn ve Hâfızüddin en-Nesefî’nin şerhi. Bunlardan Abdülazîz el-Buhârî’nin şerhi basılmış olup (Leknev 1871, 1876) diğerleri yazma halindedir. Emîr Kâtib’in şerhi Sâbir Nasr Mustafa Osman, Nesefî’nin şerhi de Salim Öğüt tarafından edisyon kritiği yapılarak neşre hazırlanmıştır (bk. bibl.).
Kaynaklarda Ahsîkesî’ye Miftâḥu’l-uṣûl ve Deḳāʾiḳu’l-uṣûl ve’t-tebyîn adlı iki eser daha nisbet edilir.
BİBLİYOGRAFYA
Ebü’l-Berekât en-Nesefî, Şerḥu Ḥâfıẓiddîn en-Nesefî li-Kitâbi’l-Münteḫab fî uṣûli’l-meẕheb (nşr. Salim Öğüt, doktora tezi, 1408/1988), Câmiatü Ümmi’l-kurâ, İSAM Ktp., nr. 8693, s. 8-17.
Kureşî, el-Cevâhirü’l-muḍıyye, Haydarâbâd 1332, II, 120.
İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim, s. 57.
Taşköprizâde, Mevzûâtü’l-ulûm, I, 635, 640, 729.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1848-1849.
Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 188.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 123.
Serkîs, Muʿcem, I, 406, 538.
Brockelmann, GAL, I, 474; Suppl., I, 654.
Ziriklî, el-Aʿlâm, VII, 255-256.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, XI, 253.
Sâbir Nasr Mustafa Osman, et-Tebyîn li-Ḳıvâmiddîn Emîr Kâtib el-İtḳānî (doktora tezi, 1400/1980), Ezher Üniversitesi.
B. Spuler, “Ak̲h̲sīkat̲h̲”, EI2 (İng.), I, 330.
