ALİ b. YÛSUF b. TÂŞFÎN

477’de (1084) Sebte’de (Ceuta) doğdu. Murâbıtlar Devleti’nin kurucusu Yûsuf b. Tâşfîn’in beş oğlundan biridir. Annesi hıristiyan bir câriyedir. Babası tarafından veliaht tayin edildi. Parlak zekâsıyla dikkatleri üzerine çekti ve on sekiz yaşında iken Dîvân-ı Mezâlim’e nezaret etmekle görevlendirildi. Babasının ölümü üzerine kardeşi Ebû Tâhir Temîm ile Lemtûne ve diğer Sanhâce kabilelerinden biat alarak “emîrü’l-müslimîn” unvanıyla Merakeş’te tahta çıktı (500/1106). Ülkenin her tarafına haber gönderip biat istedi. Yeğeni Yahyâ b. Ebû Bekir’in vali bulunduğu Fas şehri hariç bütün şehirler itaat arzettiler. Ali derhal onun üzerine yürüdü ve 8 Rebîülâhir 500 (7 Aralık 1106) tarihinde Fas’a girerek onu biata zorladı.

Babasından zengin bir hazine ve huzurlu bir ülke devralan Ali b. Yûsuf tahta geçer geçmez büyük bir cihad harekâtına girişti ve hıristiyan krallıklarına karşı dört sefer düzenledi. Buna karşılık Kastilya Kralı VI. Alfonso da Zellâka’da uğradığı yenilginin kötü izlerini silmek amacıyla Kont Garcia Ordonez kumandasında bir ordu hazırladı. Bu ordu Ali’nin ağabeyi Ebû Tâhir Temîm kumandasındaki Murâbıt ordusuna Uclés (Uklic) önlerinde mağlûp oldu (1108). Esir alınan ve daha sonra da öldürülenler arasında VI. Alfonso’nun küçük yaştaki oğlu ve tek vârisi Sancho da vardı. Bu meydan savaşı Murâbıtlar’ı İspanya’da kudretlerinin zirvesine çıkardı. Ali 1109’da bizzat Tuleytula (Toledo) üzerine yürüdü. Kastilya topraklarındaki Madrid ve diğer bazı şehirleri ele geçirdiyse de Tuleytula’yı alamadı. Ali’nin İspanya’ya yaptığı seferler sonunda Talavera şehri geçici olarak ele geçirildi (1109). Murâbıtlar daha sonra Hûdîler’in elindeki Sarakusta’yı (Saragossa) zaptettiler (1110). Buna karşılık Sîr b. Ebû Bekir kumandasındaki birlikler Portekiz’de Lizbon’u ve bazı küçük şehirleri zaptederek başarılı sonuçlar elde ettiler (1110). 1113’te Tuleytula’ya karşı ikinci bir sefer daha düzenlendi, fakat netice alınamadı. 1117’de Coimbra da alındı. Sarakusta daha sonra Aragon kralı tarafından tekrar ele geçirildi (1118). Murâbıtlar’ın İspanya’daki hıristiyan hükümdarlara karşı seferleri bundan sonra da devam etti. Bu arada Alfonso tarafından kuşatılan Lérida bölgesindeki Fraga, Murâbıt kumandanı Yahyâ b. Ali b. Gāniye’nin harekâtı sonucu kurtarıldı ve Aragon kralı büyük bir yenilgiye uğradı (1134). Abbâsî halifesi ona bu cihad harekâtı sebebiyle “muizzü’d-devleti’l-Abbâsiyye” unvanını verdi.

Bazı meziyetlerine rağmen Ali b. Yûsuf, devleti babası gibi iyi idare edebilecek kabiliyette değildi. Büyük ölçüde Mâlikî fakihlerin tesiri altında kaldı. Bu sebeple onun devrinde kelâm ve felsefe yasaklandı, bu ilimlerle uğraşanlar Râfizîlik’le suçlandı. Nitekim fakihlerin fetvası üzerine Gazzâlî’nin İḥyâʾü ʿulûmi’d-dîn adlı eserinin yakılmasını emretti. Bunun üzerine İḥyâʾ Kurtuba Camii avlusunda parça parça edilerek yakıldı (1109). Bunu duyan Gazzâlî çok üzüldü ve “Allah da onların devletini parça parça etsin” diye bedduada bulundu.

Ali b. Yûsuf’un hükümdarlık yıllarında Kurtuba bir kültür merkezi haline geldi. Onun ve babası Yûsuf’un kâtibi İbn Abdûn ile İbn Kuzmân devrin dikkati çeken şairleriydi. Ali imar faaliyetlerinde de bulundu ve Fas’taki Karaviyyîn Camii’ni genişletti, Tilimsân’daki Cami-i Kebîr onun zamanında tamamlandı (1136). Muvahhidler’in Fas üzerine yaptığı seferler Ali b. Yûsuf’un ülkesinde karışıklıklara sebep oldu. Fakat o Muvahhidler’in Merakeş’i zaptettiğini ve Murâbıtlar’ın çöktüğünü görmeden öldü (8 Receb 537 / 27 Ocak 1143). Bütün bunlara rağmen Ali b. Yûsuf’un zamanı müslümanların Endülüs’teki en parlak devirlerinden biri olarak kabul edilir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1989 yılında İstanbul’da basılan 2. cildinde, 458-459 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.