https://islamansiklopedisi.org.tr/alkame-b-abede
Milâdî VI. yüzyılın birinci yarısında veya ikinci yarısı ile VII. yüzyılın başlarında yaşamış olan Alkame, Câhiliye devri şairlerinin birinci tabakasında yer alır. Temîm kabilesinin bu kahraman şairinin “damızlık at veya deve” anlamındaki “Fahl” lakabını hangi sebeple aldığına dair iki rivayet vardır. Bütün kaynaklarda yer almasına rağmen edebiyat tarihçilerinin tarih bakımından mümkün olmadığını söyledikleri rivayete göre Alkame ile İmruülkays, kimin daha büyük şair olduğunu ortaya koymak üzere İmruülkays’ın karısı Ümmü Cündeb’i hakem tayin etmişler, o da yapılan bir yarışma sonunda oyunu Alkame lehinde kullanınca İmruülkays karısını boşamış, Alkame de Ümmü Cündeb’le evlenmiş; bundan dolayı ona Fahl lakabı takılmıştır. Diğer rivayete göre ise aynı kabileden olan Alkame b. Sehl (el-Hasıy) ile karıştırılmaması için ona bu lakap verilmiştir. İmruülkays’ın 540’lı yıllarda öldüğü, bu olayın onun hayatından bahseden eserlerde değil de sadece Alkame’nin hal tercümesinde zikredildiği göz önüne alınırsa, birinci rivayetin bir yakıştırma olduğu ortaya çıkar. Bu iki meşhur şairin şiirlerindeki üslûp ve tema yakınlığı, muhayyilesi zengin bazı râvilere böyle bir hikâyeyi ilham etmiş olmalıdır. Ayrıca Alkame’nin şiirleri ile İmruülkays’ın şiirlerinin müşterek bir ekol teşkil edecek derecede birbirine benzemesi sebebiyle bunların birbirine karıştırıldığı anlaşılmaktadır.
Gassânî hükümdarlarından Hâris b. Cebele ile III. Nu‘mân’ın nedimi olduğu için Gassânîler ile Lahmîler arasında cereyan eden savaşlar Alkame’nin şiirlerinin başlıca konusunu teşkil etmiştir. Bir savaşta, aralarında kardeşi Şe’s’in de bulunduğu Temimli yetmiş kişiyi esir alan Hâris b. Cebele’ye onları serbest bırakması için sunduğu kasidesi ünlüdür. Bu kaside üzerine hükümdar esirleri Alkame’ye bağışlamıştır. Bedevî bir şair olan Alkame atları, develeri ve deve kuşlarını tasvir etmede çok başarılı olmuştur. İbn Sellâm el-Cumahî, onun atlarla ilgili çok güzel üç beytinin seviyesine hiçbir şiirin ulaşamadığını söylemektedir. Methiye ve gazellerinin yanında hikmetli beyitleri de vardır.
Alkame b. Abede’nin divanı birçok defa basılmıştır. İlki, Albert Socin tarafından Leipzig’de 1867 yılında yapılan neşirdir. Daha sonra A‘lem eş-Şentemerî’nin şerhiyle birlikte Kahire’de basılmış (1293, 1324), bu şerhi Muhammed b. Şeneb Cezayir-Paris’te 1925 yılında yeniden neşretmiştir. Eser Seyyid Ahmed Sakr tarafından Dîvânü ʿAlḳameti’l-Faḥl adıyla (Kahire 1353), Lutfî es-Sakkal, Dürriyye el-Hatîb ve Fahreddin Kabâve tarafından da Dîvânü ʿAlḳame b. ʿAbede adıyla (Halep 1969) tekrar yayımlanmıştır. O. Rescher, İbn Şeneb neşrine dayanarak divanı Almanca’ya tercüme etmiştir (İstanbul 1961-1962). Abdürrezzâk Hüseyin’in ʿAlḳame b. ʿAbede el-Faḥl: Ḥayâtühû ve şiʿruhû adlı çalışması Beyrut’ta 1986 yılında yayımlanmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Cumahî, Fuḥûlü’ş-şuʿarâʾ, I, 139.
İbn Kuteybe, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ (nşr. M. J. de Goeje), Leiden 1904, s. 107-110.
Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, el-Eġānî, XXI (nşr. Abdülkerîm el-Azbâvî – Mahmûd Ganîm), Kahire, ts. (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye) ⟶ Beyrut, ts. (Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî), s. 200-204.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, I, 545.
İbn Hacer, el-İṣâbe, III, 111.
Abdülkādir el-Bağdâdî, Ḫizânetü’l-edeb, I, 565-566.
Brockelmann, GAL, I, 24; Suppl., I, 48.
Sezgin, GAS, II, 120-122.
Cl. Huart, Arap ve Arap Dilinde İslâm Edebiyatı (trc. Cemal Sezgin), İstanbul 1944, s. 39.
C. Zeydân, Âdâb (Dayf), I, 146-147.
Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Şuʿarâʾ ve devâvîn, Beyrut, ts. (Mektebetü dâri’ş-şark), s. 30-31.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), IV, 247.
Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, I, 214-216.
A. F. L. Beeston, “ʿAlqamah and Bravmann”, JAL, XI (1980), s. 32-35.
M. Seligsohn, “Alkame”, İA, I, 360.
G. E. von Grunebaum, “ʿAlḳama”, EI2 (Fr.), I, 417.
