https://islamansiklopedisi.org.tr/alkame-b-kays
Hz. Peygamber hayatta iken dünyaya gelen Alkame b. Kays muhadramûndandır. Doğum yeri ve tarihi bilinmemektedir. Yemen menşeli olan kabilesi Neha‘, İslâmî devirde Kûfe’ye yerleşti. İlim tahsili ve cihad maksadıyla memleketinden ayrılan Alkame Horasan’da gazâlara katıldı. Hârizm ve Merv’de birkaç yıl kaldı. Hz. Ali ile birlikte Sıffîn Savaşı’na iştirak etti (37/657) ve burada aldığı yarayla topal kaldı. Medâin’de Hz. Ali’nin sohbetinde bulunan Alkame onunla birlikte Nehrevan’da (38/658) Hâricîler’e karşı da savaştı (bk. Hatîb, XII, 297). Kûfe’de Abdullah b. Mes‘ûd’un derslerine devam etti ve onun kıraat ve tefsirde olduğu gibi fıkıhta da en önde gelen talebesi oldu. Çeşitli münasebetlerle Alkame’yi öven ve takdir eden İbn Mes‘ûd’la o karşılıklı olarak birbirlerinin ezberlerini dinlerlerdi (bk. İbn Sa‘d, VI, 89). Sesi çok güzel olduğundan Alkame’den Kur’an okumasını ve kendisinden sonra da Kur’ân-ı Kerîm’i okutmasını isteyen (bk. a.g.e., VI, 90-91) İbn Mes‘ûd’un, “Resûlullah seni görseydi sevinirdi” dediğini kaynaklar zikreder. Kûfe’nin meşhur fıkıh âlimlerinden İbrâhim en-Nehaî’nin dayısı ve Esved b. Yezîd’in de amcası olan Alkame’nin hiç çocuğu olmamıştır. Ebû Şibl künyesini ona hocası İbn Mes‘ûd vermiştir.
Alkame Hz. Ömer, Osman, Ali, Âişe, Selmân-ı Fârisî, Ebü’d-Derdâ, Huzeyfe, Habbâb, Ammâr ve Ebû Mûsâ el-Eş‘arî gibi büyük sahâbîlerden hadis rivayet etti. İbrâhim en-Nehaî ve Şa‘bî gibi büyük âlimlerin fıkıh, Yahyâ b. Vessâb, Ubeyd b. Nudayle (Nadle) ve Ebû İshak es-Sebîî’nin de kıraat hocası olan Alkame’den bunlar yanında Muhammed b. Sîrîn, Ebû Vâil Şakīk b. Seleme, Abdurrahman b. Yezîd, Yezîd b. Muâviye en-Nehaî ve Kays b. Rûmî gibi âlimler de rivayette bulunmuşlardır.
Her beş günde bir Kur’ân-ı Kerîm’i hatmettiği rivayet edilen Alkame, Ebû Hanîfe’nin ashaba ulaşan hocaları zincirinde de önemli bir halkayı teşkil etmektedir. Ebû Hanîfe’nin on sekiz yıl yanında kaldığı hocası Hammâd b. Süleyman, Alkame’nin meşhur talebeleri İbrâhim en-Nehaî ve Şa‘bî’nin en seçkin talebesiydi. Zamanında birçok sahâbînin hayatta bulunmasına rağmen ilim talipleri Alkame’nin derslerine rağbet gösteriyor ve hatta birçok sahâbî ona başvurarak kendisinden fetva istiyordu.
Kûfe fıkıh ve tefsir mektebinin teşekkülünde önemli bir yeri bulunan Alkame b. Kays 62 (682) yılında Kûfe’de vefat etmiştir. Kaynaklarda vefat tarihi olarak 61, 63, 65 veya 72 yılları da zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VI, 86-92.
Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, VII, 41.
İbn Kuteybe, el-Maʿârif (Ukkâşe), s. 431, 583.
İbn Ebû Hâtim, el-Cerḥ ve’t-taʿdîl, VI, 404.
Ebû Nuaym, Ḥilye, II, 98-102.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XII, 296-300.
İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, III, 304.
Nevevî, Tehẕîb, I/1, s. 342.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, IV, 53-61.
a.mlf., Maʿrifetü’l-ḳurrâʾ, I, 51.
İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 516.
İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, VII, 276-278.
M. Ebû Zehre, Ebû Ḥanîfe, Kahire 1366/1947, s. 66-67.
M. Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, Kahire 1381/1961-62, I, 119.
Hüseyin Küçükkalay, Abdullah İbn Mes’ûd ve Tefsir İlmindeki Yeri, Konya 1971, s. 91-92.
