https://islamansiklopedisi.org.tr/asili
Endülüs şehirlerinden olan Şezûne veya Cezîretülhadrâ asıllıdır. Ailesiyle birlikte Asîle’ye (Fas’ta Tanca yakınlarında bir şehir) yerleşti. Burada büyüyen ve ilk tahsilini yapan Asîlî 342’de (953) Kurtuba’ya gitti. Devrin önde gelen âlimlerinden hadis ve fıkıh okudu. Bu arada Vâdilhicâre’ye (Guadalajara) gidip Vehb b. Meserre’den yedi ay kadar hadis dersi aldı. 962’de tahsil için Endülüs’ten ayrıldı. Kuzey Afrika’da Mâlikî mezhebinin en büyük temsilcisi olan İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî ve diğer bazı âlimlerle görüştü. İbn Ebû Zeyd onun Endülüslü hocalarından rivayet ettiği hadisleri yazarak kendisinden istifade etti. Asîlî daha sonra Mısır’da Hamza el-Kinânî, İbn Hayyeveyh ve daha başka âlimlerden, aslen Bağdatlı olup Mekke’de ikamet etmekte olan Ebû Bekir el-Âcurrî’den ve Bağdat’ta Mâlikî fıkhının önde gelen temsilcisi Ebû Bekir el-Ebherî başta olmak üzere birçok ilim adamından fıkıh ve hadis tahsil etti. Daha sonra kendisinden hadis rivayet edecek olan Dârekutnî ile buluştu ve her ikisi de birbirlerinden hadis dinlediler. Ayrıca Asîlî, Ebû Ahmed el-Cürcânî’den ve Ebû Zeyd el-Mervezî’den Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’yi dinledi. Kûfe, Basra ve Vâsıt’a gitti. On üç yıl kadar süren bu doğu seyahati sonunda Endülüs’e döndü. Sarakusta’da (Saragossa) bir süre kadılık yaptıktan sonra bu görevinden ayrılarak Kurtuba’da şûra üyesi oldu. 19 Zilhicce 392’de (29 Ekim 1002) altmış sekiz yaşlarında iken burada vefat etti.
Zamanında Endülüs’te Mâlikî mezhebinin önde gelen temsilcisi ve aynı zamanda Buhârî’nin râvilerinden biri olan Asîlî, Endülüs’e döndükten sonra Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’yi, doğu seyahati sırasında Mekke ve Bağdat’ta kendisinden iki defa dinlediği Ebû Zeyd el-Mervezî’nin rivayetiyle okuttu. Özellikle hadis ve hadis tenkidinde kuvvetli bilgi sahibiydi. İmam Mâlik’in görüşlerini çok iyi bilen ve taklide karşı olan Asîlî’nin bazı konularda kendine has görüş ve ictihadları vardır. Endülüs’te Eş‘arîlik, aynı zamanda güçlü bir kelâm âlimi olan Asîlî vasıtasıyla yayılmıştır. Talebeleri arasında en çok tanınanı Mâlikî fakihi Ebû İmrân el-Fâsî’dir. Kaynaklarda adları geçen ve haklarında fazla bilgi bulunmayan eserleri içinde en önemlisinin ed-Delâʾil (el-Âs̱âr ve’d-delâʾil) ʿalâ ümmehâti’l-mesâʾil adlı kitabı olduğu anlaşılmaktadır. Asîlî’nin İmam Mâlik, Şâfiî ve Ebû Hanîfe arasındaki görüş ayrılıklarına temas ettiği, el-Muvaṭṭaʾın bablarına göre tertip edilen bu mukayeseli fıkıh kitabı, talebesi Ebû Saîd İmrân b. Abdü Rabbih el-Meâfirî tarafından ihtisar edilmiştir. İbnü’t-Tallâ‘ el-Kurtubî, Aḳżıyetü Resûlillâh (Halep 1982) adlı kitabında bu eserden nakiller yapmıştır. Asîlî’nin kaynaklarda adları geçen diğer eserleri ise el-İntiṣâr ve Nevâdirü ḥadîs̱’tir.
BİBLİYOGRAFYA
Tâcü’l-ʿarûs, “aṣl” md.
İbnü’l-Faradî, Târîḫu ʿulemâʾi’l-Endelüs, Kahire 1966, s. 249.
Humeydî, Ceẕvetü’l-muḳtebis, Kahire 1966, s. 257-258.
Kādî İyâz, Tertîbü’l-medârik, I, 16, 201; II, 642-648, 729.
İbn Beşküvâl, eṣ-Ṣıla, s. 450.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 213.
Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 1020.
a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVI, 560-561.
İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müẕheb, I, 433-435.
Safedî, el-Vâfî, XVII, 7.
Îżâḥu’l-meknûn, I, 477.
H. R. Idris, “Deux juristes kairouanais de l’époque zîrîde: Ibn Abî Zaid et Al-Qâbisî (Xe-XIe siècle)”, Annales de l’Institut d’études orientales, XII, Paris 1954, s. 135-136.
